Horma-paperen liburu hilgarria

  • Michigan (AEB), 1874. Robert C. Kedzie (1823-1902) Michiganeko Nekazaritza Eskolako kimikako irakasle eta Osasun Kontseiluko kideak Shadows from the walls of death (Heriotzaren hormetako itzalak) izeneko lanaren 100 aleak banatu zituen AEBetako estatu horretako beste hainbeste liburutegitan.

Robert C. Kedzieren 'Shadows from the walls of death' liburuak irakurlea pozoitu zezakeen.
Robert C. Kedzieren 'Shadows from the walls of death' liburuak irakurlea pozoitu zezakeen.

Lehen orrialdean, lanaren izenburua bera, egilearen izena eta kargua, argitaratzailea zeuden eta, ondoren, hitzaurre labur bat. Handik aurrerako 86 orrialdeetan beste hitzik ez. Eta, hala ere, liburua “irakurtzeak” irakurlea hil zezakeen. Literalki.

Artsenikoa Antzinarotik erabili du gizakiak. Beraz, elementu kimiko horren propietate pestizidak (eta homizidak) ezagunak dira aspaldi. Baina XIX. mendean oihalak, jostailuak, posta-txartelak eta beste hainbat objektu berdez tindatzeko erabili zuten. Baita horma-papera ere.

Robert Kedziek artsenikoz pozoitutako hainbat gaixoren kasuak aztertu zituen garai horretan. Itxuraz pozoitze horiek ez zeukaten oinarririk, baina Kedzie konturatu zen pozoitutako guztiek horma-paper margotua zutela etxean. 1873an Poisonous papers (Paper pozoitsuak) txostena argitaratu zuen, artsenikoa pigmentu moduan erabiltzearen arriskuez ohartarazteko.Ez zuen helburua lortu. Jendeak uste zuen pozoitzeko horma-papera miazkatu edo jan egin behar zela. Baina denborak eta hezetasunak substantzia toxikoa askatzea eta airean zabaltzea eragiten zuen.

Urtebete geroago, muturreko bide bat bururatu zitzaion kontzientzia zabaltzeko. Kontu handiz, horma-paper laginak hartu zituen inguruko etxeetan, liburuko orrialde forma eman zien eta liburuaren 100 aleak osatu zituen, Michiganeko liburutegietan banatzeko. Txostena ere banatu zuen liburuarekin batera, eta kontzientziazio kanpaina emaitzak lortzen hasi zen. Liburutegi gehienek liburua suntsitu zuten –bi baino ez dira geratzen, segurtasun neurri zorrotzekin gordeta– eta Kedzieren kezka zabaltzen hasi ziren. Pixkanaka, artsenikoa beste substantzia batzuez ordezkatu zuten viktoriar aroko Europan eta AEBetan hain gustuko zituzten horma-paperen ekoizpenean.

XIX. mendearen amaieran American Medical Association-ek jakinarazi zuen AEBetan saldutako horma-paperen %60k artsenikoa zuela, horien herenak osasunerako kaltegarria den kantitateetan.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Historia
Materialismo histerikoa
"Mario Lopez" eta "Gernika"

Krimen matxistak, mediatizatzen direnean, emakumeontzat lezio bilakatu ohi dira, eta bizirik badago, biktimarentzat. Nerea Barjola ikertzaileak Alcasserko kasuaren bidez azaldu zigun hori. Eta Nagore Laffageren hilketak ere lezio astun bilakatzeko arriskua izan zuen, lezioa... [+]


Jokin Pantxeska Etxebarria. Gerrako ume, aitaita
"Hiru aldiz esan dute gorria naizela, komunista!"

Irisarriko herrigunera sartu orduko, hantxe, etxe baten atarian, ikurrina eta estelada. Jokin Etxebarriaren bizitokia duzu. Gerrako ume izandakoa, hamaika ibilera –eta hamaika baino gehiago ere bai–, han eta hemen egindakoa. 92 urtek nahi beste bizitzeko aukera... [+]


Nabigazioaren historiaren argazkia

2019an, Greziako Kasos uharteko uretan, ikerlan bat abiatu zuten Ikerketa Helenikoen Fundazio Nazionalak eta Greziako Kultura Ministerioak. Lanaren emaitza berriki jakinarazi dute: guztira, hainbat garaitako hamar ontzi-hondar aurkitu dituzte. Zaharrenak 5.000 urte inguru ditu... [+]


Fra Mauroren mundu zehatzagoa

Venezia, 1459ko apirilaren 24a. Fra Mauro monje eta kartografoak bere munduko mapa amaitu zuen San Michele de Murano monasterioan zeukan kartografia tailerrean. Portugalgo errege Alfontso V.aren enkarguz egin zuen lan hura, eta, mapa amaitu bezain pronto, Portugalera bidali... [+]


Artoaren iraultza: Ameriketatik etorritako ogia

 Hainbat herritan antolatzen diren sagardo egunetatik hasi eta neguko solstizioa zedarritzen duen San Tomas feriaraino, artoa ezinbesteko osagaia da folklore-kutsua duen ospakizun orotan. Nonahi ikus daitezke talogileen postuak, olanazko estalkietatik zintzilik jarritako... [+]


Eguneraketa berriak daude