Makina bat orbel bildu izan da gure txaretako eta basoetako orbeldietan eta orbeltzatan haizeak pilatutako hostaila iharra. Baita gaztainadietako (Castanea sativa) eta tankera bereko zuhaizti soilago edo sareagoetakoa ere. Lizardik ederki adierazi zuen horietako belarren negua bere Biotz-begietan: “Zelaiek, orbelpean, ametsetan orril”.

Gurdika galantak jaitsiko zituzten borda eta ukuilu inguruetara. Orbela arina izaki, eta joan-etorri behingoan ahalik eta gehien garraiatzea komeni. Arrakereta edo palka, arrataula edo burtola, ederki kartolatuko ziren kurtetxeak eta organetxeak ahalik eta orbeltza handienak etxeratzeko. Orduan osatuko zituzten orbel metak bezalakorik ez dut inoiz ezagutu. Non edo han, bai, orbel pilaren bat, baina metarik, meta esaten zaionik ez. Belar onduaz ere hala esaten dugu guk: “Edozein belar pila ez da meta”.

Juan Martin Elexpuruk Bergara aldeko hiztegia-n jasoa du nekazarien artearen beste adibide eder bat: errekari hesia jartzen zioten urak bildutako orbela pilatzeko, orbelontzia deitzen omen dute. Han batutako orbelarekin lurrustela egiten omen zuten gero soroaren ongarri erabiltzeko.

Izan ere, zertarako hainbeste lan hartu? Balio handiko lehengaia behar zuen izan orbelak orgak goraino kartolatzeko, metak egiteko, erreka hesitzeko... Batez ere azpietarako, simaurra luartzeko edo zuzenean bera lurrusteldu eta ongarri gisa erabiltzeko. Lehengaia bai, eta ez nolanahikoa! Balio handikoa. Orbel-mordoa esaten zaio diru-billete pilari.