Nekez pentsatu izan zuen Víctor García Torres errotariak duela 30 urte seme eta alabei egiten zizkien papiletatik egun proiektu sendo den ekimena aterako zenik: Triticatum. Antzinako gari barietateen berreskurapena ardatz hartuta, apirilaren 21ean Zarauzko (Gipuzkoa) Lakari kooperatiban izan zen Gironako errotaria hitzaldia ematen, Hazizaleak elkarteak antolatuta. “Errota txiki bat utzi ziguten etxean, eta gari, arto edo garagarrarekin papilak egiten genituen. Lagunak hasi ziren haientzat ere eskatzen, eta horrela hasi ginen pixkanaka”, kontatu du Garcíak. Erabiltzen zituen irinak nondik zetozen jakiteko gogoa piztu zitzaion, zein garitatik ateratzen ziren, zein motatako gariak zeuden, zein ezaugarrirekin, eta abar.
Galtzen utzi gabe
Triticatumen helburu nagusia antzinako gari barietateen prospekzioa egitea da, horiek erabat galdu baino lehen. 400 barietate baino gehiago identifikatu dituzte urte hauetan guztietan, eta horietako askorekin frogak egin dituzte haien ezaugarriak ezagutzeko eta horiekin ogiak egiteko aukera aztertzeko. “Dokumentazio lana egiteaz gain, badugu lorategi botaniko bat gari barietateen ugalketa egiteko”. Barietate bakoitzaren ezaugarri agronomikoak aztertzen dituzte Triticatumen: gaitzei zer moduz erantzuten dieten, belarrarekin ongi lehiatzen ote duten, ontze zikloa, altuera, galburuaren forma... Lortzen dituzten arto barietateekin hazien bankua ere osatu dute elkarteko kideek.
Egungo ekoizpena, produkzio industrialaren menpe
Garcíak azaldu duenez, “antzinako gariak ogi on bat egiteko gariak ziren, Mesopotamia garaitik zetozenak, oinarrizko elikagai osasuntsua egitekoak”. Alderantziz, egun ekoizten diren gari barietateak produkzio industrialera begira aukeratuak dira: milaka kilometro egiten dituzte gugana iristeko, nitrogeno eta aditibo sintetiko ugari erabiltzen dituzte lurretan, gaitzak eta ekiditeko produktuak erabili behar izaten dituzte...
Tokiko gari barietate zaharrek, berriz, mendeetan klima horretara “ohitu” egiten dira, gaitzei eta belarrari errazago aurre egiteko gaitasuna hartuz. “Penintsulako zonalde bakoitzean bere gari barietateak landatu izan dira; horrek badu hurbiltasunaren eta bidezko merkataritzaren balio erantsia”. Egun kontsumitzen den irina ekoizpen kostutik behera dagoela azaltzen du Garcíak, eta noski, jatorrizko herrialdeko laborariei oso gaizki ordaindua.