Abisatu zuen Markel Olanok 2015eko hauteskunde kanpainan, Zubietako erraustegia egin egingo zutela, eta orduan esana betetzeari ekin dio berehala EAJk eta PSEk osatutako Foru Aldundi berriak. Jose Ignacio Asensio Ingurumen diputatuak grafikoki adierazi duenez, “a contrarreloj”.

Erlojupeko lasterketa baino Blitzkrieg bat, tximista-gerra, antolatu dute 2002tik egin ezinik daukaten labea eraikitzeko. Gerra laster bat hondakinen kudeaketa duela 15 urteko PIGRUG haren arabera berrantolatzeko, erasoz bi fronte nagusitan: batetik PIGRUG hura berpiztu, bestetik azken lau-bost urteetan Gipuzkoan zabaldu den kudeaketa alternatiboa goitik behera eraitsi.

Gaikako bilketan, urrats bat atzera

Irakurle ez gipuzkoarrak pentsa lezake: “EAJ eta PSE ahal duten herri guztietan Atez Atekoa kentzen ari dira”. Hori baino konplexuagoa da, baina urrezko araua betetzen dute beti: derrigortasunean –eta ondorioz emaitzetan– gutxienez maila bat jaitsi.

Atez Atekoa ezarrita dagoen herrietan, batzuetan alkateak zuzenean kontainer libreak ezarri ditu berriro, Pasaian eta Lazkaon legez, galdeketarik gabe. Beste batzuetan herri galdeketa antolatu dute, herritarrei aukeran jarriz  derrigorrezko bi sistema, edo Atez Atekoa edo kontainer kontrolatu txipdunen bidezkoa. Laburtzeko, orain arteko Tolosakoaren edo Arrasatekoen parekoa.

Aldiz, hasieratik edukiontzi kontrolatuzko sistema zeukan Tolosan EAJko alkateak erabaki du mailaz jaistea, ia kontrolik gabeko lehengo edukiontzietara itzuliz. Oraingoz EAJk eta EHBilduk Atez Ateko mistoa kontsentsuatu duten kasu bakarra Lezo da.

2015eko maiatzean berritutako administrazio guztietan ez da ikusi azken errefusa (zabortegi, TMB, erraustegi eta beste azpiegitura handi kutsakorrak justifikatzen dituena) gutxituko duen aldaketa bakar bat, oso bestela, aldaketak beti dira azken zaborra gehitzeko aukera handitzen dutenak.

Zero Zabor eredua eraisteko ofentsibaren beste zati bat mankomunitateek eta Gipuzkoako Hondakinen Kudeaketa kontsortzioak hartu dute beren gain, tasa berriekin zigortuz gehien birziklatzen duten udalak. Horiek gaika bereizita entregatzen dioten tona bakoitzagatik aurten iaz baino %44-%88 gehiago ordaindu beharko diote; azken errefusa, ordea, tratamendua konplikatu eta arazoak sortzen dituena, askoz gutxiago garestitu da. Adibide bat nabarmentzeko, pertsonako eta urteko 53 kilogramo errefus entregatuta Hernanik GHKri %39 gehiago ordaindu beharko dio, 274 kilogramo zabor nahasi entregatzen dion Donostiak baino askoz gehiago.

Tasa berriek, justiziaren ikuspegi oinarrizkoenetik bidegabeak izateaz gain, asko garestituko diete udalei gaikako bilketa on bat egitearen kostea. Europa osoan, eta guregandik hurbil Katalunian, azken errefusa zigortzeko joera dagoen honetan, Gipuzkoako agintariek erabaki dute udal bati merkeago aterako zaiola zaborrak nahasita entregatzea gaika ondo bildu eta birziklatzea baino.

Udal hauteskundeen bezperan, 2015eko udaberrian gipuzkoarren %31 bizi ziren gaika hondakinen %70 baino gehiago biltzen zuten herrietan, gehienak pertsonako eta urteko 80 kilogramo errefus baino gutxiago sortuz. Bide horretatik posible zen betetzea Iñaki Errazkin Ingurumen diputatuak 2014ko otsailean aurkeztutako planean aurreikusia: 2016an Gipuzkoan azken errefusa 130.000 tonaraino murriztea, horiek erraz tratatzeko 2015 amaierarako prest egon behar zuen TMBan, eta hortik ateratako azken hondakin geldotuzko 70.000 tonak –ondoko urteetan gutxitzen joango zirenak– Zestoako Osinbeltz harrobian gordetzea.

“Zero Zabor lurralde” esan duzu?

Missing. Erraustegirik gabeko plan hura desmuntatu beharrik ere ez da, antza. Ez bilatu inon Gipuzkoa, Zero Zabor lurralde. Lau urteko zulo txiki bat Gipuzkoako historian. Urteotan Gipuzkoako herritarrek ezer berririk ikusi eta probatu ez balute bezala, 1990eko hamarkadan erredaktatutako PIGRUG zaharrari heldu diote berriz GFAn.

Abenduaren 18an Gipuzkoako Batzar Nagusietan aurkeztu zuen Asensio diputatuak 2015-2019 Kudeaketa Plan Estrategikoa, 2045. urtera arte Gipuzkoak gai honetan izango dituen beharrak asetzeko asmoarekin. Muinean darama urtean 200.000 tona erretzeko ahalmeneko errauste planta bat, aurreikusiz 163.500 erre beharko dituela.

Plan berrituari egin zaizkion kritika batzuk ezagunak dira 2002tik, errausketa auzitan jartzen dutelako: kutsaduragatik osasuna kaltetzen du, klimaren aldaketa areagotzen, birziklatzearen etsaia da, garestia, herritar eta administrazioak urte luzerako zorpetzen ditu, errauts kutsagarriek biltegiak beharko dituzte… Baina, gainera, oraingo ahaleginari bi huts berezi azpimarratu zaizkio.

Alde batetik, hondakin aurreikuspena justifikatuko lukeen populazio handitzea. Prognosi honek aurreikusten ditu Gipuzkoan 30.000 biztanle gehiago Gaindegia ikerketa taldeak aurreikusitakoak baino. Planaren idazleak berak 100. orrialdean aitortzen du gakoa: “… populazio aurreikuspen desiragarria litzateke, kalkuluetan kontutan hartuz immigrazio saldo aski handiak [suficientes, gaztelania hutsez dagoen agirian] sostengatzeko hazkunde ekonomiko bat etorkizuneko pentsioak eta ongizate estatua ahalbideratuko dutenak...”. Hondakinak planifikatzen hasita, Xabier Garmendiak Gipuzkoako demografiaren hazkundea bera planifikatu du, ongizate estatuari eusteko zenbat etorkin ekarri beharko diren ere bai.

Hori gutxi balitz, prognosiak ez ditu kontutan hartu gaikako bilketan eta azken errefusaren murrizketan urteotan Gipuzkoan egindako aurrerapausoak. Usurbilek Atez Ateko bilketa estreinatu zuenetik, demostratu da askoz errefus kopuru txikiagoa sor daitekeela oso denbora laburrean. Eguzki talde ekologistak azaldu duenez, Gipuzkoak gaur sortzen du Garmendiak berak 2002an aurreikusitakoa baino %30 zabor gutxiago.

Beraz, edozein plangilek aurreikusi beharko luke B hipotesia, epe laburrean lurralde osoa gaikako bilketa on batera eramatearena, datu errealetan oinarrituta. Arrasateko biztanleek 2015ean  sortu dutena(106,13 kg) Gipuzkoa osora (707.000 biztanle) zabalduz gero denetara 75.100 tona errefus sortuko lirateke; Bergarakoek lortua (68,6 kg) zabalduta 48.500 tona; eta Antzuolaren 50,85 kilo errefusetara mugatuz gero 36.000 tona. Erraustegiak 163.000 tona kiskali ondoren lagako lituzkeen errauts eta eskoriak baino gutxiago. Ez da harritzekoa Debagoienako herritar asko berek dagoeneko martxan daukaten B planaren alde mobilizatzen hastea zabortegi berri bat iragarri zaienean.

Erraustegiak berotuko du legealdia

Osasuna eta Errausketa Ikerketa Taldea (OEIT) berpiztu da Zubietako errauste asmoa berpiztearekin batera. 2004an osasungintzako zientoka profesionalek sinatu zuten errausketa salatuz prestatutako agiria. 2006an nazioarteko sinposium bat antolatu ere bai. Orain publikoki azaldu dira berriro, adierazteko gizakien osasunerako duela hamabi urte bezain sistema txarra dela hondakinak labean kiskaltzea.

Azken urteotan aldizkari zientifikoetan argitaratutako ikerlanak aztertuta, OEITk berretsi du errausketak gaixotasun larriak ugaritzen dituela. Ezagunen eta aipatuenak minbiziak dira, baina etengabe zabaldutako gai kutsakorrak askotarikoak izanik (dioxina eta furanoak, nitrogeno oxidoa, metal astunak, aerosol azidoak, hidrokarburo aromatikoak…) bestelako eritasun larriak ere eragiten ditu: hormonalak, sortzetiko malformazio eta anomaliak… Belaunaldiz belaunaldi transmititzen direnak.

Zubietako errauste plantaren kutsadura, gainera, gehituko litzaioke dagonekoz hondakin industrialak erretzen dituen Añorgako zementu fabrikarenari. Donostiak horrela beste domina bat irabaziko luke 2016 historiko honetan: bere udal eremuan bost kilometroko tartean bi errauste plantaren jabe izatearena.   

2002tik dabil erraustegi bat jira eta bira gipuzkoarren buruen gainetik, orain Hondarribian, gero Zestoan… azkenean Zubietan. 2011-15 legealdian Zero Zabor ereduan urrats handiak egin dira, Europan ere miresmena sortu dutenak. Baina, aldi berean 2002tik gaurdaino eraiki beharreko azpiegitura inportanteak (konpost plantak, TMBa…) edo utzikeriaz edo blokeo politikoz ez dira antolatu.

OEITko medikuek salatzen duten eztabaida garbi baten faltan, gizarteak hedabide nagusietatik sekulako irudi eta mezu katastrofista zalaparta jasotzen du, Gipuzkoan piztu nahi balute bezala Italian ondo ezagutzen duten “Emergenza rifiuti” egoera, azkenean nazkatuta herritarrek amore eman dezaten.

Errauste plantak 2015-2019 legealdia markatuko du Gipuzkoan. Errausketaren lobbyak aurreikusitako labeak oraingoa izan dezake azken aukera. Aurrean edukiko ditu herritar asko. Errausketaren Aurkako Mugimendua –izen hori jarri diote Koordinadora, Zero Zabor talde eta hainbat plataformak osatutako batzarrari– biziberrituta agertu da. Donostialdean otsailaren 28an ikusiko den mobilizazioak hala erakutsiko du.