Doinua: Nere mundu intimoa

Nork egin du historia?
Nor dago liburuetan?
Nor esparru publikoan:
tabernan edo plazetan?
Nor kantari sukaldean,
josten, artazuriketan,
sehaskaren inguruan
edota konbentuetan?
Bertsolaritzaz idatzi
izan dute hainbatetan;
batzuk fokopean daude
beste batzuk ilunpetan…
Lau begi eta bihotz bat
jarri ditut testuetan,
ea altxorrik topatzen
dudan zirrikituetan.

Bertsoaren jatorria
hasi ezkero biluzten
aitzindarien kontuak
ez du zalantzarik uzten:
Eresigileak kantuz
hildako gorpuei eusten
ta profazadorak kopla
satirikoak gorpuzten,
“desvergonzada” horien
mihia zail zen kamusAten…
Nahiz nik izkina batetik
pozik entzungo nituzkeen,
Bizkaiko Foru Zaharrak
argiki du erakusten;
emakume zirelako
isilarazi zituzten.

Isiltzea xede duen
gizarte patriarkalak
hautatu ohi du nor diren
baztertuak, marjinalak…
Egitura horri sortu
nahi dizkiot arrakalak
gogoan hartuz Bizenta
Mogel zenaren ahalak.
Umezurtz bihurtu zuen
guraso hilen magalak,
nahiz alegiekin bete
orri txurien azalak,
irudimenari bertsoz
jarriagatik hegalak…
aldiro irentsi ohi du
bere osabaren itzalak.

Beste emakume batek
sorrarazten dit lilura,
“Hondarribiko Joxepa”
omen zuenak deitura.
Bere berri izatea
izanagatik jomuga
Bilintxek esandakora
mugatzen da ahanztura,
baina bera ahazteak
ez ote dio ardura?
Nahiz dirudien sarritan
irteten zela kantura,
beste guztien antzera
ikusezin bihurtu da
inon parerik ez zuen
“dama bertsolari” hura.

  
“Xenpelar” esanez gero
-ez baldin bada mirariz-
gizonezko ospetsu bat
agertzen da letra handiz
arrebaz eta ilobaz
oso gutxi egin da hitz
nahiz azken honek sorta bat
josi hain erantzun argiz.
Enrike Elizegi ez
zen nahastu aldizkariz
neskazaharren topikoak
Ibaizabal-en idatziz
bertsio osagabe bat
genuke ehungarren aldiz
Joxepa aurka egiten
ausartu izan ez balitz.

Joxepatik Joxepara
luzatu nahi nuke soka
Hernaniko Zubeldia
daukadanez begiz jota
“Baztangaren bertsoekin”
sendotu zuen borroka
Lasarteko izurridun
gaixoen gurdien kontra.
Gizonak negozioan,
burokrazian itota,
ta emakumeak irmo
bide erdian orroka…
Tilosetan ospatzeko
 bertsoz egin zuen  topa
herri bazkari batean
mahai gainera igota.

  
Asteasun  “Pello Errota”-k
honi ta hari jarriak,
arreba Sabinarenak
ez ziren txalogarriak,
bi alabek ere ezin
ase bertso egarriak;
hotsa atera ohi zuen
Mikaelaren “zintzarri”-ak.
Entzun nahi ez dutenean
gortzen dira belarriak,
arto aleak xehetuz
hain kriki-kraka sarriak…
ez dugu inoiz jakingo
urratu arren eztarriak
zenbat ahots estaliko
zituen errotarriak.
   

Zizurkil ere izan zen
bertsolarien arkupe
ta Pedro Mari Otañok
badu nahikoa entzute
onbuari jarritako
bertso ezagunen truke,
“Amerikako panpetan”
igaroz hainbeste urte.
Batzuengan hutsa dena
besteengan da bertute;
bere lehengusina ere
gogoan behar genuke,
ez Amerikako onbu,
ez atariko intxaurpe…
Plazidak zerri kantatzen
zion jakin nahiko nuke. 

Ezinbestean aipatu
behar Iñaxi Etxabe,
oikiarrak “Basarri”-ri
ez zion erantzun bare.
Emakumeari buruz
horrenbeste aipu grabe.
Betidanik izan dira
transmisioaren zutabe
hark euskararen galera
egotzi zien halare…
“Basarri”-k bertso munduan
zenbat tronu ta aldare
egoki erantzuteko
gaitasun onenen jabe…
ta inork ez daki zeinek
utzi zuen hitzik gabe.

    
   
Historia aldatzen da
zirrikituz zirrikitu;
bilatzen jardun ezean
ezin da inor aurkitu.
Mardarasek eta Loidik
nahiz izan nahiko meritu
aurrekoen ahaleginak
nahi nituen deskribitu,
jakinmina ase asmoz
arakatu, deskubritu…
Bertso sorta luze honek
-nahiz ez guztiak kabitu-
ikusezinak zirenak
ikusarazi nahi ditu;
inork ez dezala esan
ez zirenik existitu.