"Primo Leviren antzeko kasuak toki guztietan daude"

  • Fermin Erbitik (Iruñea, 1964) X. Juan Zelaia Saria irabazi zuen iaz Hiru koaderno txiki saioarekin (Kepa Larrearen Itzalak harturik lanarekin ex aequo). Kazetaritzako hainbat esparru –prentsa, irrati eta telebista– landu ditu. 1993tik Nafarroako Comptos Ganberako komunikazio arduraduna da.
     

"'Hiru koaderno txiki'n dauden testuen abiapuntuak liburuetan aurkitu ditut, baina ez denak, badaude ere pelikulak, kantak edo norbaiti entzundako esaldien segidako gogoetak".Josu Santesteban

“Ustekabean harrapatu ninduen Juan Zelaia Sariak. Azken bi urteetan testuak egiten aritu nintzen, lasai, helbururik gabe... Zelaia sariaren deia ikusi nuen prentsan, eta testu horietatik gehienak pixka bat txukundu, antolatu, moldatu eta aurkeztea erabaki nuen. Nahiz saririk ez eman, ezagutuko dira eta agian argitaratuko dute pentsatu nuen” erran digu Fermin Erbitik solasaren abiaburuan.

Zeren ondorioz erditu duzu Hiru koaderno txiki saioa?

Testuen abiapuntuak liburuetan aurkitu ditut, baina ez denak. Badaude pelikulak ere, eta kantak edo norbaiti entzundako esaldi baten segidako gogoetak. Gehienak liburuetatik ateratako esaldiak dira. Hortik tiraka hasi naiz, nire gogoetatxoa eskaini asmoz, azken punturik jarri gabe betiere, baina nire ekarpena egiteko asmotan. Liburu gehienak liburutegietan hartu nituen. Horietan ordea ezin nituen azpimarrak egin edo oharrak idatzi, itzuli behar bainituen. Liburuan oharrak hartu zalea naiz. Orduan, oharrak hartzeko hiru koaderno txiki inguratu nituen. Hiruak betetzean “agian fundamentuzko zerbait atera daiteke horietatik, hasi lanean” esan nion nire buruari.

Liburutegietara joateko joera duzu, jendeak ere ba al dauka ohiturarik zure inguruan?

Liburutegi nagusia hementxe zegoen, Comptos etxearen ondoan; San Frantzisko plazan. Niretzat primeran. Iruñeko Mendebaldera eraman dute orain gutxi, beste puntara... Nik liburutegia betidanik erabili izan dut, asko. Esango nuke jendeak erabiltzen duela, eta gauza txukunak daudela, beste gauza bat da nola zaintzen dituzten liburutegiak. Nik liburuzain on batzuk ezagutzen ditut, besterik da politikariek ere zenbateraino hartzen duten kontuan liburutegia. Azken finean, inbertsio horrek ez du boto askorik ematen, ezta?

“Txunditzen gaituzten ideiez beterik daude liburuak” esana duzu inoiz.

Liburuak aukera ematen dizu jende interesgarri asko ezagutzeko. Esaterako, Primo Leviren liburuak irakurri eta gero zera pentsatu nuen: Iruñean –eta Nafarroan oro har– haren moduko idazleak izanen ditugu, ez beharbada haren kalitatearen mailakoak –naziei buruzko istorioen mailakoak–, baina 1936ko gerran Nafarroan zer gertatu eta idatzi zen interesgarria da oso. Irabazleen eta galtzaileen kontuak... Gerran batzuk liburu zaleak ziren, irabazleen artean ere bai. Falangista batzuk kultura maila altukoak ziren, eta badaude haien lekukotasun interesgarriak. Kontrakora joan gaitezke, eta galtzaileek zer esan zuten ezagutu.

Badago zer arakatua, alegia.

Bai. Batzuek gauza batzuk ahaztu nahi dituzte egun... Esaterako hor daude Rodeznoko Kondea edota Galo Viergeren [Los culpables; Pamiela] bizitzak, zinez interesgarriak dira. Viergek kontatutako honek hunkitu ninduen: Aste Santuko ostiralean prozesioa gelditzen da San Anton karrikan; birjina bertan zegoen, La dolorosa. Gelditzen da, eta emakume erdi erotu batek beste bati esaten dio “zuk negar egiten duzu seme bat hil dizutelako, bada niri bost seme hil dizkidate”. Jendea belauniko zegoen. Izugarria. Alegia, sufrimendua izan zela esan digute, baina alde bakoitzak nola kontatu duen, edo irabazleek nola islatu duten. Ze, gauza bera zen, baina bakoitzak bere modura kontatzen du. Hori ezagutzea oso inportantea da. Garcia Serranoren kasua ere hor dago: iruindarra, bere semeak liburu interesgarria egin zuen, sari bat eman zioten La gran esperanza liburuarengatik. Primo Leviren liburuaren peskizan ezagutu nituen idazle hauek. Alegia, Primo Leviren antzekoak toki guztietan daude.

Prentsarekin kritikoa zara. Espainian kazetari oro-jakile asko al dago?

Kapuscinskiren pasartea aipatzen dut horren harian: “Kazetari onak pertsona umilak dira, bestea errespetatu eta jarrera hori erakusten dutenak...”. Alegia, irratia edo telebista piztu eta –prentsan ere– enpatia galduta dago, eta batez ere espainiar komunikabideetan. Ni harrituta nago. Fakultatean garai batean esaten ziguten “Espainian ez dago prentsa horirik, egunkari guztiak kalitatezkoak dira. Britainia Handian adibidez egunkari batzuk ez dira serioak...”. Baina, hemen ona omen den horren barruan, zer ez ote dago, ezta? Hedabideetako tonua batez ere mezua da askotan.


“Monterrosok ez du idazten, zuzentzen du”. Oscar Wildek koma kendu du goizean testutik eta arratsaldean ipini berriz. Zein da zure esperientzia idaztean?

(Irri egin du) Bada, testua behin eta berriro hartzea eta ekitea. Niri asko gertatzen zait hori. Prentsan ari nintzenean, egunkarian komekin eta besteekin denbora piloa ematen nuen. Biharamunean testua berrirakurri eta “zergatik kendu nuen koma hori?” pentsatzen nuen. Hamaika buelta emanda ere, hau kendu eta hori aldatuta ere, hala gertatzen da. Idazte prozesua ez da inoiz amaitzen, inprimitutakoan beti aurkitzen duzu akatsen bat edo beste.

Aldartearen arabera ere ezberdin idazten da...

Idaztea bera da borroka. Batzuetan uste duzu gauza biribila idatzi duzula, baina beti aurkituko diozu zerbait, beti. Horregatik Monterrosorena asko gustatu zitzaidan, baita Wilderena ere.

Ironia puntua ere badauka zure saio honek.

Ironia oso garrantzitsua da bizitzan eta literaturan ere bai, noski. Borgesek zioenez, garrantzitsua da bizitza ironiaz hartzea edo egoeretatik aldentzea, zure burutik aldentzea. Alegia, nik alde egin behar dut Ferminengandik, Fermin hori ikusteko. Hori egitea inportantea da, gauzak edota gertaerak ez direla guk uste dugun bezain larriak erakusten dizulako, ez direla horrenbesterako.

Pablo Antoñana izan duzu gogoan, besteak beste. Gehiago merezi izan zuen...

Pablo Antoñanaz zer esan. Nafarroan izan den idazle handienetakoa da, ongi frogatu du hori. Antoñanak oso ondo ezagutzen zuen Nafarroa, asko sufritu zuen. Bakarka ibiliz gero zein gogorra den bidea, ezta? Miguel Sanchez-Ostizek karrikaratutako azken liburuan –Nafarroaren egoeraz– hori esaten du. Hau da Iruñean denok elkar ezagutzen dugu baina ez dugu elkar maite, ez dago gehienok batuko gaituen zerbait. Antoñanak intolerantziaz asko idatzi zuen. Badakizu koadrilaren babespean zein goxo bizi garen, eta Antoñana ez zen horrelakoa, oso kritikoa zen, eta literatur maila handikoa, eta hemen ez zitzaion merezi zuen kasu egin. Beno, Vianako Printzea Saria eman zion Nafarroako Gobernuak. Harrigarria, bere ibilbidea ezagututa.

“Elkarrizketatu eta elkarrizketagilearen adimen mailaz” idatzi duzu Hiru koarderno txikin, Salvador Panikerren Cuaderno Amarillo hizpide kasurako...

Oso interesgarria da besteek nola ikusten gaituzten ezagutzea. Duela gutxi bidali didate kritika bat, filosofo batek egina, nik ezagutu ez nituen gauzak ikusi zituen berak nire testuetan.

Bere liburua ezagutzen ez zuen euskal idazlearen pasadizoa ere ekarri duzu. Gure munduko marka mundiala.

Bai. Institutuko irakasleak ikasleei euskal idazle baten liburuaz pare bat folio idazteko eskatu zien. Mutiko batek –hamazazpi urtekoa– idazlea auzokoa zuenez, etxera joan zitzaion bisitan. Liburuaren gakoak egilearen eskutik idatzi eta lana irakasleari aurkeztu zion. Irakasleak esaten dio ikasleari: “Bost jarri dizut, eta oso eskuzabala izan naiz, ez dituzulako liburuaren gako nagusiak ulertu”.

Fermin Erbiti
"Kazetaritzan edukiak alboan utzi dira"

Kazetaria zara ofizioz, komunikazioaren arloan diharduzu egun. Irratian aritu zinen iraganean...
Aurren-aurreneko saioa Radio Nacionalen egin nuen (irribarre egin du). Bi orduko saioa egiten genuen egunero euskaraz. Harrigarria zen orduan, baita gaurtik begiratuta ere. Halere, Navarra Hoy egunkarian hasi nintzen kazetaritzan. Gustura aritu nintzen, eta ondoren Telenavarran ere bai. Ni naiz, Iruñean, Espainiako TVEn saio bat euskaraz egin duen bakarra teknikari guztiak erdaldunak izanda (irri egin du). Bestalde, geroago, Euskadi Irratian hiru astetan behin Sormenari lehio literatur-saioa egin genuen Jon Alonso eta biok. Euskalerria Irratian jardun dut eta Euskadi Irratian kolaboratzen segitzen dut. Irratia gustuko hedabidea daukat, bai.

Nola ikusten duzu komunikazioaren esparrua. Zerk libra gaitzake (in)komunikaziotik?
Luze litzateke taxuz horretaz aritzea. Nire ustez azkeneko urteotan teknologiaren aldeko apustua egin da, eta ondo dago, denok dakigu hori garrantzitsua dela. Pentsa, gu idazmakina eskuetan hartuta joaten ginen fakultatera, baita Navarra Hoy egunkarira ere. 1986az ari naiz, ez da aspaldiko kontua ere. Hau da, komunikazioaren esparrua asko aldatu da urte gutxitan. Azken urteetako iraultza teknologikoari esker kazetaritza ona egiteko aukerak ditugu, beste kontu bat da, edukiak nola lantzen diren. Edukiak, neurri batean, alboan utzi dira. Eta halaber, penagarria da kazetarien lan egoera, lotsagarria. Bestalde, prentsaurrekoetan maila handiko kazetaririk ez da ikusten, eta hori tristea da. Gure kazetariaren isla da hori, kazetaritza egiteko esperientzia pixka bat duen jendea behar baita, eta oroimena ere bai.

Fermin Erbiti
"1991n PSNk Euskalerria Irratia lizentziarik gabe uztea lotsagarria izan zen"

1990 aldean, Espainiako Radio Nacional irratian aritu zen Erbiti: "Zuzendaria oso berezia zen. Irratira iritsi eta lehendabiziko hitzak hauek izan ziren: 'Lasai egon, ez prestatu deus...'", dio kazetari iruindarrak. "Nik bi orduko programa egin behar nuen, autonomoa nintzen, freelance. Telenavarra telebista etxe berean zegoen. Navarra Hoy utzi nuen eta bi orduko saioa egiten nuen Telenavarran, euskarazko laburpena, eta astean behin bestelako gauza batzuk TVEn". Garai horretan PSN Nafarroako Gobernuan zegoen; ondoren Juan Cruz Alli heldu zen gobernura, 1991n. "Alli heldu zen eskuina elkartzeko, eta UPN horri esker heldu zen Diputazioko Gobernura", azaldu digu. "Gabriel Urrabulburu, aurreko presidentea joana zen, handik hiru urtera espetxeratu zuten. Allik UPN utzi zuen, gero CDN sortzeko, berriki desagertu den alderdia... Tira, aspaldiko kontuak dira..."

Segi kontatzen...

Testuinguru hartan gu ere “erabili gintuzten” nolabait, Euskalerria Irratiari lizentzia ez emateko. Oso joko zikina egin zuten sozialistek.

Orduko garaia harrigarria izan zen. Garai berezia izan zen, baita gaurtik begiraturik ere, Josetxo Azkonak Radio Popularren jardun zuen, Mikel Bujandak [Euskalerria Irratiko zuzendaria] Ser irratian. Haiek garaiak ezta? Ni Navarra Hoy egunkarian hasi nintzen, gustura aritu nintzen, eta telebistan ere bai, ni naiz Iruñean Espainiako Telebistan euskarazko saio bat egin duen bakarra, teknikari guztiak erdaldunak izanda.

Tira, irratia gustuko hedabidea nuen, eta gaur egun ere bai. Euskalerria Irratian segitzen dut kolaborazioak egiten, han ditudan adiskideei esker.

Kontatu pixka bat gehiago Radio Nacionaleko esperientziaz.

Kontuan hartu behar da Radio Nacional irratiak bazuela indar handia, toki guztietan entzuten zelako, izan ere, euren errepikagailuak mendi guztietan zeuden, zabalkunde aldetik ona zen. Hau da, bi orduko euskarazko saio bat egiten zenuen eta leku guztietara heltzen zela zenekien.

Horretan ari ginela Diputazioan hizkuntza politika zuzendaritza nagusia sortu zuten EAk eta PSNk, biek ala biek, Gobernu berria sortu zutenean. Tira, ez zuten gobernua osatu 1995era arte, baina aurretik babesa ematen zioten euskaraz ari zirenei. Behartuak edo, sozialistek hizkuntza politikarako zuzendaritza sortzea hitzartu zuten.

Orduan, besteak beste, akordio hau egin zuten: “Euskara sustatu nahi duten hedabideei diru laguntza emango zaie”. Horri esker hasi nintzen ni Radio Nacionalen. PSNk ikusi zuen Euskalerria Irratia kanpoan utzi zutela; lotsagarria izan zen sozialistek horrela jardutea (Ondoren ere gauza bera egin izan dute). Presidentzia kontseilaria Aladino Colin (PSN) zen, eta zera esan zuen: “Hau gertatu da, baina lasai, zeren eta guk badugu Radio Nacionalekin hitzartuta euskarazko programazioa, 12-15 ordukoa”.

Nik banekien gezurra zela, ni nintzelako kazetari euskaldun bakarra, eta bi ordu ziren egunean. Beraz, joko zikina begi-bistakoa zen, horretaz baliatu ziren. Hau da, “Euskalerria irratia ez baina hemendik egingo dugu euskarazko irrati publiko bat...” zabaldu zuten. Aspaldiko kontuak dira [disgustuz, esan digu hori Erbitik].


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude