Datorren abuztuaren 18an ehun urte beteko dira Sociedad Española de Construcción Naval (SECN) delakoa sortu zela. Hori izan zen herritarrek Naval izenez ezagutzen duten Sestaoko euskal ontziolaren aurrekaria. Ontziolak garaietara egokitzeko ahalmena izan du, hasieran gerra materialei lotutako ekoizpenean jardun baitzuen. Material militarra ekoiztera iritsi zen, tren eta automobilgintza materiala eta merkantzia ontziak ere bai, eta egun gas eta metano ontzi modernoak irteten dira bertako instalazioetatik. Ontzigintza sektoreak Europan eta mundu osoan izan zuen krisialdiak eragin zion, eta krisiaren ondorioz 1980ko hamarkadako Euskal Herrian eta Espainiako Estatuan egin zen birmoldaketa nozitu zuen, baina aurrera egitea lortu zuen. Gaur, 2009an, sortu eta ehun urtera, finantza eta ekonomia krisialdi betean egoerari aurre egitea lortu du eta lan karga bermatua dago 2011. urtera arte gutxienez. 100 urteko historian zehar 200 itsasontzitik gora eraiki ditu.

Mendeurrena dela eta, Bizkaiko ontzigintza enpresak Beatriz Celayaren Cien años navegando (Ehun urte nabigatzen) liburua argitaratu du, ontziolaren aurrekariak eta bilakaera biltzeko. Erreportaje hau osatzeko liburu hori eta astekari honek eskuratu ahal izan dituen beste zenbait agiri baliatu ditugu.

Sestaoko Naval Ezkerraldeko industriaren historiako muinaren parte da, Babcock Wilcox (BW), General Eléctrica, Bizkaiko Labe Garaiak, Euskalduna eta beste enpresa handi batzuekin batera. Enpresa horien egungo egoera –bateren bat itxita dago eta beste asko guztiz eraberrituta– eta jabeek izan zituzten irabazi eskergak alde batera utzita, eskualdeko nahiz Euskal Herri osoko garapen ekonomikoa bultzatu dute, baita euskal langile mugimenduaren eta sindikatuen sorrera ere.

Espainiar armada eta gerra korazatuak

Zubiriako kondeak bultzatuta eta bizkaitar nahiz ingeles entitateek sustatuta, 1908an gerra armada berregiteko elkartea sortu zen Madrilen: la Sociedad Española de Construcción Naval, ontziola propiorik ezean Ferrolgo eta Cartagenako armategiak baliatu zituena. Horixe izan zen Sestaoko Naval esaten zaion enpresaren hasiera. SECN gerra ontziak –merkantzia ontziak baino konplexuagoak– eraikitzeko prestatuta zegoenez, handik gutxira jarduera zabaldu eta merkantzia ontziak ekoizten hastea erabaki zuen. Hala, 1912an, Bizkaiko Labe Garaiek utzitako lur sailei esker, Sestaon merkantzia ontziak egiteko ontziola eraikitzen hasi ziren. 1916ko apirilaren 7an inauguratu zuten ofizialki, Factoría de Sestao izenez. Egun horretan bertan, gila jarri zieten hiru ontziri: Conde de Zubiría eta Marqués de Chávarri ontziei, eta Alfonso XIII transatlantikoari. Azken horrek, Espainiako Estatuko garai hartako ontzirik handienak, 14.500 tonako edukiera zuen, 17,5 korapiloko gehienezko abiadura eta 1.809 bidaiari hartzeko ahalmena.

1919an Naval nabarmen handitu zen, handik hurbil zegoen Astilleros del Nervión enpresaren sailak (58.000 metro koadro) eta instalazioak eskuratu baitzituen. Enpresa hori Jose María Martínez de las Rivasek Charles Palmer ingelesarekin batera sortu zuen 1888an, hiru gurutze ontzi korazatu egiteko. Egungo Navalen lur sailetan eraikitako korazatu horiek ez zuten luze iraun, AEBetako ontzidiak 1898ko Kubako gerran hondoratu baitzituen.

Ekoizpen aniztasuna:
armak ere ekoitzi zituen

Lehen Mundu Gerrari esker, 1900ean sortutako Euskaldunak nahiz Navalek ekipoak eta instalazioak zabaldu eta modernizatzeko aukera izan zuten. Horrek gerra osteko krisialdian eskaintza produktiboa egokitzea eta dibertsifikatzea erraztu zien. Hala, beren ekoizpen ahalmen guztia aprobetxatu zuten. Horrenbestez, 1924an, Gerra Ontzidiaren itsaspekoentzako diesel motorrak eta uretako tutu galdarak fabrikatzen hasi ziren Navalen. Halaber, tren materialen eta bidaiari autoen ekoizpena abiatu zuten.

Itsasontziak egiten jarraitu zuten. Edukiera gehienekoak 30.000 tonakoak ziren. Hala, 1930ean Espainiako Estatuan sekula eraikitako merkantzia ontzirik handiena bukatu zuten, Cabo San Vicente. Ontzi handienak mailatako batean muntatzen ziren, beste bi mailatan 18.000 tona arteko ontziak eraiki zitezkeen eta laugarrenean, aldiz, ontzi txikienak egiten zituzten, 5.000 tona artekoak. Espainiako Gerra Zibilean enpresaren ontzigintza jarduera eten egin zen. Hala ere, Sestaoko tailerretan lanean jarraitu zuten, artilleria jaurtigaiak, munizioak eta kanoiak garraiatzeko gurdiak fabrikatzeko. 1950. urtera arte ontzien eraikuntzak ez zuen garai bateko protagonismoa berreskuratu. Tren materialak fabrikatzen jarraitu zuten, 1967. urtean alor horretako jarduera Beasaingo CAFera (Compañía Auxiliar de Ferrocarriles) transferitu arte. Urte horietan Navaleko instalazioak pixkanaka berritu zituzten edukiera handiko ontziak egiteko eta, hala, 1970ean 130.000 tonako ontziak uretaratu zituzten.

Naval eta Euskalduna AESAn sartu ziren

1969an AESA (Sociedad de Astilleros Españoles S.A.) sortu zen, kapital publikoa eta pribatua erdibana ipinita. Euskal Herriko zein Espainiako Estatuko ontziola gehienak sartu ziren erakunde horretan: Olabeaga eta Asua (Euskalduna) eta Sestao (Naval) euskal enpresak, eta Reinosa, Cádiz, Matagorda, Sevilla, Manises eta Villaverde.

1980ko hamarkadan Europan eta mundu osoan ontzigintza sektorearen krisia lehertu zen eta 1984an Euskal Herriko nahiz Espainiako Estatuko ontziolek langile kopurua gogor murriztu behar izan zuten, 24.000 langiletik 12.000 baino gutxiagora. Euskal Herriari dagokionez, une hartako interes politikoek Euskaldunaren Olabeaga eta Asua fabrikak hondoratu zituzten, baina Naval salbatu zuten –ikus 6. orrialdeko koadroa–. Sestaoko ontziola Izar enpresa publikoan sartu zen 2000. urtean. Tarte horretan, edukiontzi, petrolio, kimika, ro-ro eta draga ontziak egiten espezializatu zen Knutsen, Transporte Marítimo Mexicano, Elcano, Artola eta beste zenbait ontzigilerentzat.

XXI. mendeko lehen urteetan, Navalek lehen gas ontzia egin du F. Tapias III S.A. ontzigintza enpresarentzat; 271 metro luze da eta 97.748 tonatako edukiera du. Knutsenentzat beste bi gas ontzi egin ditu, baita hainbat draga ere. Euskal ontziolan egindako jauzi teknologiko handiak ahalbidetu du ontzi horiek egitea. Hala, nazioarteko hainbat eragileren eta ontzigintza sektorearen onespena lortu du. Gas ontzi horiek egitea zer den jakin dezagun, kontuan hartu behar da ia 300 metroko luzera dutela, ia hiru aldiz San Mameseko zelaia, eta itsasoratzeko Portugaleteko zubiaren azpitik doi-doi pasa daitezkeela.

Pribatizazioa, 2005ean

Ia 40 urtetan erakunde publikoen esku egon eta gero, enpresa pribatuen eskuetara itzuli zen Naval 2005ean. Prozesua ez zen batere erraza izan. Euskal Herriko bi familia enpresa talde pribatuk gestio bikaina egin zuten, ontzigintzaren krisialdi betean beren enpresek aurrera egitea lortu baitzuten: Murueta eta Zamakona ontziolak. Bi taldeak Sestaoko ontziola berenganatzeko lehiatu ziren. Azkenean, Murueta ontziolak, beste bazkide batzuekin batera, hala nola Ingetean, lortu zuen euskal ontziolaren kontrola. Horretarako, 2005ean CNN (Construcciones Navales del Norte) sortu zen eta elkarte honek erosi zion Izarri Sestaoko ontziola.