Eusko Jaurlaritza itun berria bilatzen ari da Estatuarekin. Ez al da kontraesankorra 30 urtez sustatutako marko politiko- juridiko beretik markoa aldatzea?

Ez. Kontraesanak baino eragozpenak daude. Trantsizioan (1977-1980), orain markoa aldatu nahi duten eragile politiko guztiek markoaren aurrean jarrera bateratua hartu ez izana, oztopo nagusia izan da. Herri honetako sektore batek Autonomia Estatutuaren esperientzia garatu nahi izan zuen Estatuaren markoan, eta beste sektore batek –nire burua honetan sartzen dut– ez zuen ideia horren alde egin. Alabaina, 30 urteren ostean, bi sektoreek bat egiten dute puntu batean: Estatutuak ez du subiranotasunaren bidean aurrera egiteko balio. Demokrazia honek ez du bake arazoa konpontzeko balio, ezta Euskal Herrian izan den aldaketa ekonomikoa egokitzeko ere. Ajuria Eneko Itunaren porrotaren ostean lehenik eta Lizarra-Garaziko Akordioarekin gero, bigarren trantsizioa gauzatzeko nahia agertu zen.

Ba al dago bigarren trantsiziorik?

Nik amaitu ez zen trantsizioaren segidako trantsizioa deituko nuke. Akordioa zertzen ez den bitartean trantsizio hau susmo moduko zerbait da.

Nola ikusi duzu marko berria ekar lezakeen trantsizioa azken urteotan?

Oztopo nagusia trantsizioan ados jarri ez ziren bi sektoreen arteko harreman ahulak dira. Lizarra-Garaziko Akordioa krisian bukatu zen. Jaurlaritzaren Autonomia Estatutu Politiko berria Espainiako Gorteek geldiarazi zutenean euskal herritarrek ez zuten egoki erantzun. 30 urteko gatazkak nekea eta gorabehera sozialak eragin ditu. Egoerak zerra baten hortzen itxura du. Loiolako elkarrizketek zerra-hortzaren une gorena eta ona islatu dute. Saio hau normalizazio politikoaren azken aukera izan da, bigarren trantsizioaren gauzatzea ekar zezakeena. Eragile politikoak trantsizioa itxi eta akordioa lortzeko zorian egon ziren 2006ko irailean.

Loiolako elkarrizketak bideratzeko ezker abertzaleak autonomia kontzeptua bere egin zuen. Zer gertatu zen aurrerago ez joateko?

Nik ezagutu dudan Batasunaren testu zirriborroa, gatazka bideratzeko eta prozesu politiko interesgarriak eragiteko modukoa zen. Gero, ETAk presio moduko bat eragin omen zuen, hori ez dugu ziur sekula jakingo ordea. Antza denez, testuan hasieran esaten zena baino gehiago eskatu zen gero. Eusko Legebiltzarraren eta Nafarroako Parlamentuaren hara-kiria eskatu omen zuten. Bi instituzioak desagertzea eta berauen ahalmen legegilea organo bateratua izatera pasatzea, bakoitzaren %50ak ordezkatua.

Hori baieztatu al daiteke?

Nik espresio horiek agertzen zituen dokumentua irakurri dut. Eta hori subiranotasun ordezkatzailearen oinarria hankaz gora jartzea da, noski.

Zure ustez blokeo egoera gainditzeko biderik ba al dago?

Trantsizioari bide emateko eta beste marko bat gauzatzeko urratsak eman ditzazketenak bi Legebiltzarrak dira. Norabide horretan aurreratzeko aurreikusia zegoen eredua egokia zen: koordinaziorako organoa. Organo bateratu honek proposamen legegileak egiteko ahalmena zuen, ez erabakitzeko ahalmena. Demokrazia ordezkatzaileak Nafarroako Parlamentuan nahiz Eusko Legebiltzarrean oinarritzen segitzen zuen, alegia. Bigarren trantsizio moduko hau urratzen segitzeko nafarrek ez zuten besterik onartuko, noski. Alta, esperientzia berebizikoa zen une historiko politiko hau gainditzeko. Ezker abertzaleak ez zuen aukera hori ikusi, etorkizun-sen eskasa izan zuen eta horregatik gaude gauden egoeran.

Ezker abertzaleak EAJri aurpegiratu ohi dio, bere interes elektoralak oztopo direla negoziazio edo trantsizio prozesuan.

Kritika hori bidegabea da. Alderdiek tesitura politiko berrian kokatzeko egiten dituzten ahaleginek interes elektoral guztiak gainditzen dituzte. Lizarra-Garaziko Akordioak EAJri galera gehiago ekarri zion onura baino. Hauteskundeak lau urtean behin izaten dira eta prozesua oso urrutitik dator. Sakoneko arrazoia ez dira hauteskundeak edo Gobernua galtzeko beldurra. Noski, hauteskundeak galtzen badituzu honelako prozesua garatzen ari den bitartean, katastrofea izugarria izan daiteke prozesuaren bilakabidearentzat. Prozesuan jokoan dagoena alderdiek hauteskundeetan galtzen dutena baino askoz garrantzizkoagoa da. Bidezkoagoa da horrela ikustea nik uste.

Ezker abertzaleak legez kanpoko egoeraz baliatzea ere leporatzen dio EAJri.

Ezker abertzalearen egoera gehien erabili duena PSOE da. Aurreko hauteskundeetan EHAK aurkezten utzi zuen, Legebiltzarreko gehiengo abertzalea oztopatzeko eta alderdi honi giltzarri izateko aukera emanez. Orain berriz alderantziz da. Orduan Estatuaren nahiak eta ezker abertzalearenak egokitu ziren, orain aldiz, joko politikoa bestelakoa denez, ez zaio interesatzen. PSEri ez zaio EHAK giltzarria izatea interesatzen. Estatuak ezker abertzalearen egoera erabiltzen du bere onurarako eta honen aurka. Ezker abertzalearen legez kanpoko egoera bideratzea ez dago EAJren esku.

Nola ikusten duzu Espainiako Estatua euskal gatazkaren ebazteko orduan, beste herrien esperientziak aztertuta, Eskoziako prozesutik begiratua, kasu.

Kanadako Gorte Gorenaren erabakia egokia da gure kasuan. Honela dio: “Ez dakigu autodeterminazio eskubidea dagokigun, baina kolektibitate baten eskubidea errespetatu dadin eta Estatuak gurekin negozia dezan eskubidea dugu”. Eskozian ere prozesu bera ematen ari da. Ez dute autodeterminazio erreferenduma garatzeko eskubiderik, baina Britainia Handiko azkeneko lehen ministroek –Thatcher, Mayor edo Blairrek– honela esan dute: “Nor gara gu Eskoziako Parlamentuari, galdeketa egin nahi badute, ezetz esateko. Gu ez gara oztopo izango. Noski, guk ez dugu sezesioaren aldeko kanpaina egingo”. Herrialde hauetan sezesioaz ari dira eta agintariek horrela jokatzen dute. Gurean sezesioa ez da jokoan edo auzitan, gurean herritarrek federalismo asimetrikoa, konfederalismoa, kontsezionalismoa edo partenariadoa nahi duten ezagutzeko kontsulta egin nahi da. Erkidego historiko honek bere buruari galde diezaion baimen modukoa da kontsulta. Ea Estatuarekin negoziatu nahi duten galdetzen zaie herritarrei. Baina, tira, honezkero ez dugu erabakitzeko ahalmena dugun galdetu beharko, Estatu hau demokratikoa ote den baizik. Arazoa Estatuaren kalitate demokratiko eskasa da.

Berriz ere blokeo egoeran gaude.

Bai. PSOEk Loiolako aurreakordioak baztertu ditu. Edozein negoziazio politiko bake prozesuaren menpe jarri nahi du. Euskal herritarrek erabakitzeko duten eskubidea onartzea ETAri ordain moduko bat ematea dela irizten du, biolentziaren amaieraren trukeko eskubidea. PSOEk ez du Loiolako aurreakordioetara itzuli nahi, iraganeko akordioa erabili ezintzat jo du eta hori akats izugarria da. Dokumentua epe ertainerako baliagarria da, bitarteko ona da bake egoeran eragile politikoak negoziatzeko berriz eseri daitezen.

Eusko Legebiltzarreko datorren osoko bilkurak egoera politikoa desblokeatuko al du?

EHAK-k kontsultari baietz esaten badio bide interesgarria zabaldu daiteke. Auzitegi Nazionalak helegite bidez geldiarazi dezake, baina bost hilabetetan bidean aurrera egiteko aukerari eutsiko zaio. Jaurlaritzaren proposamenari baietz esatea, itxia den prozesua zabaltzeko modua da. EHAK-k ezetz esaten badio, lau urteko blokeo egoera luzatuko da gutxienez. Herri honek ezin du egoera hau gehiago jasan.

Patxi Lopez lehendakari ikusten duzu egoera horretan?

Zaila iruditzen zait, baina ez ezinezkoa. Dena den, ez dut Patxi Lopezen lidergo sendorik ikusten. PSOEri ez diot ikusten ez bake ez kultur ez ekonomia proiekturik Euskal Herriarentzat. PSOEk ez dauka herritarren gehiengoak eskatzen duen aldaketa gauzatzeko proiektu politikorik.

Hauteskundeek desblokeatu beharko dute egungo egoera.

Legealdiaren bukaerara bitartean alderdi bakoitzak herri hau eraikitzeko duen proiektua aurkeztuko du. Herritarren hainbat eskaerek tokiz kanpo ezarri dituzte alderdien proiektuak. Ongizateari buruzko proiektuak garrantzitsuak eta eztabaidatuak izango dira. Euskal Herria birpentsatzeko unea iritsi da. Eztabaidek arazoaren muinera joan beharko dute. Betebehar horretan alderdi guztiek indar berritu beharko dute.

Ezker abertzalearen aukerak barne.

Egoera egokiena ezker abertzaleak aurkezteko aukera izatea litzateke. Nik izugarrizko garrantzia ematen diet hauteskunde hauei, berauek seinalatuko dute erabakitzeko eskubidearen bidetik joango garen edo beste ziklo luze baten barruan sartuko ote garen, biolentzia egoera jasanezina tarteko. Ezker abertzalea inkognita da. Bere jende asko kendu dute erditik. Ez dakigu nola mamituko den bere jarrera eta zein norabidetan joango den. Ez da erraza antzematen Legebiltzarreko bozketan egingo dutena. Nik ez dut argi ikusten. Ez gaude Jaurlaritzaren Estatutu Berriaren proposamena bozkatu zeneko egoeran.