Azpeitian ikerketa bat egin zuten. Baserrietan kalean baino askoz lexiko, atsotitz, esamolde gehiago erabiltzen zirela ikusi zuten.
Adibide txiki bat. Nik neure atsotitz liburuan astoari lotuak dauden ehun atsotitz baino gehiago jaso nituen zazpi probintzietan. Kalean astorik erabiltzen ez denez gero, ez dakizkite atsotitz horiek.

Azpeitian sei urte eman nituen eta gero berrogei urtez egonaldiak egin izan ditut hango Odriozolatxo baserrian. Konturatu naiz kalean ez dutela, adibidez, “eraitsi” erabiltzen. Errezilera jotzen duten baserrietan oso ederki bereizten dute “jaitsi” (jetxi ahoskatzen dute) eta “eraitsi” (eratxi ahoskatzen dute).

“Jaitsi” intransitibo erabiltzen dute: “Atzo kalera jaitsi nintzan”. Eta eraitsi transitibo: “Eraitsi ezazu lastoa ganbaratik”.

Zoritxarrez, baserrietan bertan hitz asko galdu egin dira. Gure egunotan ia ez da garirik ereiten. Gari ereiteari eta biltzeari hitz eta esaldi piloak loturik zeuden. Gauza bera esan dezakegu errotako lanei buruz, lihoari buruz, ogi erretzeari buruz.

Gazteek zaharrek baino gutxitxoago dakite euskaraz. Erdaraz hobeki.

Sunbillan, adibidez, nik etxeko andreari: “Maritxu, nola eramango duzu kalera bildotsa, libre edo uzkalia”.

Juanito, etxeko semeak galdetu zidan. “Zer da hitz hori? Ez dut sekula entzun?”. Amak berehala erantzun zion: “Bai Juanito, guk beti erabili izan dugu hitz hori: Uzkali. Besoak eta hankak lotzea esan nahi du”.

Goizuetan ere zaharrek etengabe erabiltzen dute uzkali.

Nafarroa Behereko Landibarko Mastrika baserrian gauza bertsua. Mixel, hirurogei urteko semeari sagarrondoan zegoen belar gaiztoari nola esaten zioten galdetu nion. “Horrek ez du izenik”. Kattalin amonak: “Horrek mihura du izena”. Gipuzkoako baserrietan ere “miura” esaten diote. Bizkaian “uzturi”.

Zaharren ahotik milaka atsotitz eta esapide bildu izan ditut berrogei urte honetan, gazteek ez dakizkitenak. Egiten ari naizen esapide hiztegian agertuko dira esapideok.