Bai. Nire lehengo lana jendea hartzea zen. Kanpora begira bizi nintzen, barrura begira baino. Gaur egun, bakarrik lan egiten dut eta behartuta nago barrura begiratzera. Eta, barrura begira hasten zarenean, lehen ikusten ez zenituen gauzak ikusten hasten zara. Lanak bultzatuta, batetik, eta zeure buruarekin bakarrik topatzen zarelako, bestetik. Edadea ere bai, agian... Kar, kar, kar... Dena bildu da. Joan deneko bost, sei urtean oso barrura begira bizi naiz, hori da kontua.

Hogeita bi urte egin nituen liburu dendan lanean. Lehenengo, Tolosan, haur eta gazte liburu artean. Bi urte egin nituen han. Gero, Bilintxen egin nuen lan, Donostian, hamar urtean. Eta, ondoren, beste hamar urte Gasteizen. Gustura egiten nuen lan. Asko gozatu nuen jendearekin eta asko ikasi ere bai. Informazio asko jasotzen nuen handik eta hemendik eta, gero, jendeari transmititzen nion. Hori da liburu saltzaile baten funtzioa: jasotako informazioa besteri pasatzea. Aldi berean, nork bere irizpideak ditu, eta horrek ere balio du. Dena dela, gaur egun, irizpideak askoz nireagoak dira, denbora gehiago baitaukat irakurtzeko eta hori ikaragarri estimatzen dudan kontua da. Azkeneko sei urtean lehen baino askoz gehiago irakurri dut, nik neuk libreki aukeratutako liburuak, autorea zein den begiratu gabe, beharrezkoa den edo ez den, momentuko literatura den edo ez kontuan hartu gabe... Neure beharrei erantzuteko liburuak irakurri ditut, eta inoiz usteko ez nituen idazleak deskubritu ditut. Eta gaiak. Eta behin eta berriz bueltatzen naiz liburu beretara, beirateak lantzen hasi nintzenetik.

Bartzelonan ikasi nuenean, irakasleen artean bat japoniarra eduki genuen. Oso interesgarria izan zen. Urte oso bat izan genuen munduan egiten diren gauzak ikusteko, arte motak eta beste. Asko, jakina, ekialde erakoak ziren. Bigarren urte bat, ikusten ez dena, ukitzen ez dena eta entzuten ez dena lantzen igaro genuen. Hainbeste gauza ematen zigun irakasle hark ze, nire buruari esaten nion: «Ez dakit hau dena barneratzea posible izango ote den!». Izan ere, nik dena jaso nahi izaten nuen... Behin, esan ere egin nion irakasle hari: «Pena da, ezingo dut hau dena jaso!». Eta esan zidan: «Ez kezkatu! Aterako da!». Eta egia! Atera egiten da! Jasotzen eta jasotzen eta jasotzen ari zara eta, halako batean, atera egiten da: begiratua aldatzen zaizu!

Hori da. Gauzak lehen modu batera begiratzen zenituen. Gero, beste era batera... Zeure buruarekin bakardadean zaudenean, begiratua lantzen duzu. Zuhaitza, zuhaitza da, bai lehen eta bai gero, baina orain beste era askotara begiratzen diozu, nahiz eta zuhaitza izaten segitzen duen! Eta ikusten duzu beste autore batzuek ere berdin egin dutela. Horretan ez gara originalak!

Arbola beti arbola. Baita Gernikako arbola ere! Eta Gipuzkoako armarrian daudenak ere, arbolak! Guk baino lehenago ere, baten batek beste era batera begiratu dio arbolari! Eta beste kultura askotan ere berdin egin dute, beste era batera begiratu. Batzuek ikusi dute eta zu zeu ere ikusten hasten zara, badaudela beste modu batzuk, begiratzeko, ikusteko, bizitzeko...

Eta mundua horrexek mugitzen duela konturatzen zara: sentimenduak, emozioak... gorrotoak, maitasunak... horiek mugitzen gaituzte eta, hala ere, hortik oso urruti bizi gara: dena ukitu behar dugu, dena ikusi... Eta, gaur egungo teknologiak eta birtualtasuna gorabehera, irudimena oso baxu dabil azken aldi honetan... Urtebete eman genuen hori lantzen: sentimenduak, emozioak... Hartzen genuen hitz bat, eta hura irudikatu behar genuen, ukitzen ez dena, ikusten ez dena... Eta, areago, usaintzen ez dena, eta abar eta abar. Horrexetan igaro genuen urtea! Konturatzen zara horiek zeure barruan daudela, eta areago, denonak direla, horiek mugitzen gaituztela, nahiz eta ez garen kontziente. Senak agertzen dira hor, eta ezagutzen ez dugun mundua. Horixe da barrura begiratzea. Literatura ere hortik oso hurbil dagoela esango nuke.

Bartzelonan baino lehen, Kanadan hasi nintzen ikasten. Han oso klasikoak ziren: loreak, tulipanak eta horrelakoak lantzen zituzten. Bartzelonako eskolan, aldiz, dena zen berri: puskatu beharra zen, sortu beharra... Eta, gaur egun, puskatzera jotzen dut nire lanetan. Lan garaikideak egiten ditut, nahiz eta konturatzen naizen, atzean, aspaldikoa eta gaurkoa nahastuta dauzkagula, denok.

Begira, bezero bat etortzen zaidanean, kafe bat baino gehiago hartu ohi dut berarekin. Berak zer bizi duen jakin nahi izaten dut. Etorri zen bikote bat eta, elkarrizketan, mendia gora eta mendia behera aritu ziren. «Goazen bada beiratean mendia egitera, baina ez ikusten dugun bezala, beste era batera begiratuta baizik!». Beste bat bazen yoga egiten zuena. Harekin hitz egin eta oreka zuen ardatza: «Orekaren bila» izeneko beiratea egin nion. Bat-batean ez da ezer ateratzen, landu egin behar da... Bezeroarekin hitz egin, aztertu, asmoa landu eta proposamena eskaintzen diet.

Beti ez, ze oso klasiko gara formak ikusteko moldeari dagokionez. Gurean, puskatzaileak ere badira, bai, baina gehiago dira bestelakoak... Beirateak lehenengo komikiaren lana egin zuen. Biblia kontatzeko erabiltzen zuten elizetan, jendeak irakurtzen ez zekienean! Kolore ikusgarriak erabiltzen zituzten. Nik esango nuke komiki bandaren edo zinema mutuaren abiapuntua direla beirateak. Kontua da beirateak hortxe gelditu direla, elizetan, gurean behintzat. Besterik da Mediterraneo aldean. Han gehixeago da. Gaudi, adibidez, jenioa izan zen, eta, garai hartan, bere lan guztietan sartzen zituen beirateak. Arkitektoek ere bestela ikusten dute beren lana han. Hemen, eraikuntzan, behin ere baino gehiago erabiltzen da beira, baina beira soila da.

Dekorazio-artearen barruan sartzen dute. Arte minor edo artisautza barruan sartzen dute. Bestalde, nola-halako hautsontzi bat, artea dela diote. Artea da? Pentsatu egin beharko dugu, ezta? Edozer gauza da arte, eta beiratea ez!? Nahikoa dugu!

Pentsamendu-lana. Balioko du, edo ez du, baina pentsamendua, behintzat. Irakurketa dago, gogoeta... eta, halako batean -ze, halako batean izaten da, behin ere ez bat-batean-, ideia sortzen da. Barruan daukazu, baina atera egin behar da! Horrelaxe da edozein sortzaileren kasuan. Eta sortze hori, oso gogorra da. Pentsatu egin behar da, irudikatu, harmonia bilatu, koloreak landu... Eta, beti, argia kontuan hartu, udaberritik negura zenbait kolore aldatu egiten baitira beiran. Beirateak ikusteko argirik egokiena, bestalde, eguraldi erdi iluna da, ez eguzki betea, askok horrela usteko badu ere. Nahiz eta eguzkiarekin kolore batzuk indartu egiten diren... Hemen ari naiz, berriketan, baina zera da interesgarriena: niri neroni mundu honek eman didana.

Hasieran gogorra egin zitzaidan. Jendea hartzen ohituta nengoen lanean, horixe egiten nuen liburu dendan egunero. Gero, aldiz, neure burua hartu behar izan nuen egunero. Gogorra? Ezberdina. Zaila. Bestalde, zerori osatzen zoaz. Eta, osatzen, osatzen... azkenean, beirak egiten nau ni. Eta bizitzan horixe da gauzarik ederrena. Eta irakurketak! Honek mitologiara eraman nau, inkontzientera eraman nau -ez dakit zenbat denbora egon naizen Carl Jungekin, txoratzen, Gizakia eta haren sinboloak lana dela-eta!-, asko gozatu dut. Egunerokoak ez diren beste mundu batzuk dira. Mitologia aipatu dut, eta ikastaroa egin dut: konturatu naiz mitoak bizi-bizirik daudela guregan, dantzan dabiltzala gure munduan. Hori niretzat aurkikuntza izan da: ez gara hainbeste aldatu.

Erdi Arokoa da, berez, beira. Eliza gotikoan izan zuen indar handiena. Erromatarrek alabastroa erabili zuten, zerramendu egiteko...

... Hitz horixe atera zait. Leihoen itxitura egiteko. Garai bateko beirateek ageri duten teknika ezinezkoa izango litzateke gaur egun, nola zizelkatzen zuten eta! Ikaragarria. Irudia, kolorea... Erdi Arokoak dira. Biblia kontatzea eta! Irudikari oso bat ageri da beirateetan. Orduko lan asko galdu egin dira, eta pena da. Hala ere, oraintxe, Leongo katedralera joan eta hura da alardea! Edo Frantziako hainbat tokitan! Euskal Herrian, berriz, berandukoak dira beirateak. Gasteizko katedralekoak, adibidez, eraberrituak dira. Ez dut uste hemen gauza askorik dugunik. Hala ere, oso tailer onak egon ziren hemen, Hendaian eta Irunen eta. Parisko Maumejean eta! Baina haren lanak ere 1900 ingurukoak dira, ez zaharragoak. Esango nuke hemengo zenbait elizatan badirela haien lanak. Oso onak ziren. Madrilen ere bazuten tailerra. Beste beira-lan bat oso interesgarria Arantzazukoa da, eta baita Urkiolako santutegikoa ere. Pelik egindako beirateak dira. Ekuadorren lan ikaragarriak utzi zituen. Orain Urkiolan dauka egindako lana. Marrazkiak ez dira berak eginak, baina beirateak bai. Gainera, nahiko teknika bereziarekin egiten du lan. Izugarria da. Hango sukaldean sartzeko modua baldin baduzu, sartu eta ikusi mosaiko bat, oso polita du egina. Alemanian, adibidez, askoz gehiago zabalduta dago beiratea. Han ez dute elizarik ulertzen beiraterik gabe. Ingelesek ere joera handia dute: etxeetan ere jartzen dute, nahiz eta beirate faltsua jarri; plastikozkoa ere jarri izan dute. Oso barneratuta dute beiratea. Hemen ez. Hemen, harria, eta egurra.

AEBetan daude haren beirate gehienak. Oso marrazkilari ona zen.

Kontuan hartu hemen, edozein etxe eta eraikuntzatan, harria dela nagusi, harria eta egurra. Sendotasuna. Beira puskatu ere egiten da, berunarekin egiten dugu lan... eta materialak ez dira betiko. Beiratea berritu egin behar da. Leonen uste dut, enpresa bat, lan sail bat amaitu eta eraberritzen hasi behar zuela. Gaur egun ezberdin da, bi beira jartzen dira, haizeak ez du mugitzen, iraupen handiagoa dauka...

Bai, baina esan dizudana, lehen baino gehiago irakurriz, eta neuk aukeratutakotik. Kandinsky, adibidez. Izugarrizko sorpresa izan da. Zoragarria. Artearen inguruan ari denean eta! Baina ni ez naiz aditua. Hemen ari naiz hau eta beste, baina ia ezer ez dakit! Dakitenek zer esaten duten kontuan hartzen dut, hori izaten da ikasteko bideetako bat. Dakienari kasu egitea. Okerrena da dakiten horiek ez zaizkizula telebistan agertzen. Ikasteko, aspaldiko oinarrietara joan behar zara. Aldian behin, informazioa jasotzen duzu, halakok dio halako liburua oinarritzat jotzen duela. Jotzen duzu liburu hartara, irakurtzen duzu, eta «ze arrazoi duen!». Horrela izan da Kandinskyren edo Jungen kasuan.

Ez dut ezertxo ere egin. Batere ez.

Beharbada bai. Beirateak argia behar du, ikusia izan dadin. Barrutik kanpora ikustekoa da, eta gaur egun, badakigu, alderantzizkoa da joera: kanpoa erakutsi behar da, ez barrua. Artista asko dago isilean. Ni ausartu egin naiz nire burua azaltzera, baina ikaragarri kostatu zitzaidan erakusleihoko papera kentzea. Hilabeteak! Ezin. Halako batean kendu nituen arte! Orain, katalogoa dut. Eta Interneten ataria. Baina mundu horretatik oso aparte nabil. Eta ez nuke egon behar, gure munduaren parte bat da eta. Baina hau Erdi Aroko lanbidea denez... Tira, Erdi Arokoa ere ez, baina...