Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko apirilaren 25an
Xamar:«Herri honek beti jakin du bere hizkuntza zuela oinarri»
Hizkuntza, historia eta hiztunak. Horra hirutasuna Euskara Jendea lanean bildurik. Xamar (Garralda, Xamarrena etxea, 1956) dugu egile, Pamiela argitaletxearen eta Zenbat Gara elkartearen eskutik. Aurreko Orekan. Herri eta hizkuntzen ekologiaz lanean aztertu zituenak osatu ditu. Herria eta hizkuntza izan ziren estakuru orduan eta dira orain aitzakia. Liburu berrian, hala ere, Orhipean hartan erabilitako molde erakargarrira itzuli da.
Euskara Jendea. Gure hizkuntzaren historia, gure historiaren hizkuntza. Izenburuak berak dio: euskararen eta Euskal Herriaren historia, biak bat eginik.
Nire akats edo bertute izan liteke. Jende ikasia oso espezializatuta dago. Gramatikariak batetik, historialariak bestetik, soziologoak... Ni, aldiz, ez nago deusetan espezializatuta. Dena interesatzen zait eta, irakasle eta hiztun gisa, bizia interesatzen zait, era guztietara. Euskara Jendea gure hizkuntzaren historia da, hiztunen bidez kontatua. Edo, alderantziz, hiztunen historia, hizkuntza ardatz harturik. Ezin dira bereizi. Hizkuntzaren bidez gara euskaldun. Bestenaz, beste zerbait ginateke.
Zergatik merezi du iraganari begiratzeak?
Etorkizuneko gakoak, anitzetan iraganean dira. Gako horiek behin eta berriz errepikatzen dira: zergatik, zertarako, nola motibatu, nola egin aitzina euskara atxikiz... Gure historian dira horiek eta azalera ekarri nahi izan ditut, ez justifikazio bila joateko, ohartarazteko baizik. Etorkinak, multikulturalitatea, mestizajea... gai berriak direla iruditzen zaigu, baina ez da horrela: betidanikoak dira, bizi-bizirik izan dira gure artean.
Kontzeptualizatu gabe.
Horixe. Kontzeptualizatu eta definitu gabe. Multikulturalitatea? Mestizajea? Bizirik diren kultura guztiak dira etengabeko mestizaje baten ondorio. Bizirik daudelakotz! Ez dugu kultura isolaturik aurkitzen, ezta Ozeano Barearen erdian dauden uharteetan ere. Batetik edo bestetik heldu zaien eraginpean izan dira.
Liburuan diozuna, tradizioa aldatzen ari da, eta etengabe gainera.
Bai, tradizioa bai. Jantzi eta ohiturak. Txapela eta beste. Baina herri honek beti jakin du hizkuntza propioa zuela funts eta oinarria. Etorri zaizkigun eraginak gorabehera, badakigu zer dugun bertakoa eta jatorrizkoa, eta kontzientzia hori ere beti atxiki da. Inportantea da hori nabarmentzea.
Hortaz, ez gara herri isolatua izan.
Sekula ere ez.
Hizkuntza isolatua izateak pentsarazi ote digu, bada, herria bera ere isolatua dela?
Hori, batetik. Bestetik, berriz, historialariak gure anormalitate historikoa ezin azalduta dabiltza. Alegia, nola da posible herri honek iraun izana beste guztiak desagertu direnean? Erromatar garaian, bereziki; erromatar uholdea Europan zabaldu ondoren, ordu arteko hizkuntzak desagertu edo erromanizatu ziren, latin inguruko izatera egin zuten, gure herriko hizkuntza izan ezik. Eta nola azaldu dute hori historialariek? Betikoa: «herri basa, interes txikikoa, isolatua...». Ez da egia! Euskaldunok erromatar legioetan parte hartu genuen, historikoki dakigunez. Gainera, hizkuntzalariek garbiki erraten digute gure hiztegiaren %60-65 latinetik datorrela. Horrek isolamendua adierazten al du?
Justu alderantzizkoa.
Interakzio ikaragarria baina, kasu, bertan urtu gabe, oinarriari eutsiz baizik.
Zertaraino elikatu du mito hori geure nazionalismoak?
Ezjakintzatik abiaturik.
«Euskaldunak munduan ez dugu parerik» kantatzen genuen gure gaztetan.
Munduan ez dugu parerik... Mundua oso zabala da eta ez dugu ezagutzen. Geure burua ere ez dugu ezagutzen, hortik kontuak! Gainerakoei buruz aritzeko maneran gara!
«Geure burua ere ez dugu ezagutzen». Horregatik zaizkigu beharrezko taju honetako lanak.
Hori da nire ustea. Bertzenaz, egina egon balitz ez nukeen egingo. Nire ustez, herri honetan izugarrizko leizea dago egiten den ikerketaren eta jendeak, oro har, bere buruaz duen jakintzaren artean. Alde handi hori orekatu behar da, eta hor kokatu dut nik lan hau: jendearen eskuera jarri ikerketa. Jendeak galdetzen dit: «Nondik atera duzu hori?», eta nik: «Baionan argitaratzen den historia aldizkari bateko halako zenbakiko artikulu bat». «Eta beste hori, non irakurri duzu?». «Bada, Bizkaian argitaratzen den hizkuntzalaritzari buruzko argitalpen batean Beñat Oihartzabalek egindako lan ikaragarri bat». Hor da jakintza. Hori transmititzea dugu problema.
Liburuan ageri den mapa bat dut hizpide, «euskaldunen ehunekoa eskualdeka» dio, Siadecorena da, 1979koa. Ezagupena asko hazi omen da harrezkero.
Ezagupena bai, hazi da, baina ez hizkuntza komunitatearen trinkotasuna. Hori ez. Sintomak ere, hizkuntzaren kalitatea dela eta... gaitza dela uste dute, baina sintomak baino ez dira. Sintomak. Lizarraga Elkanokoak idazten zituen predikuak zer dira, bada? Adibidez: «jendeak ze gogorra nola peña». Egiturak osoki erdarazkoak ziren, galtzeko zorian zen euskara. Eta galtzera heldu zen. Izan ere, hizkuntzak ez du egiten perfektu izatetik erdara izatera, ez. Graduak daude. Elebitasuna? Hemen, elebitasuna? Hemen diglosia dago! Diglosia, garbi.
EAEn euskararen normalizazio legea legebiltzarrean lantzen ari zirenean, lege-testuan euskararen «egoera diglosikoa» aipa zedin saiatu omen ziren batzuk. Baina ez zen lortu. Elebitasunaz ari gara beti, diglosia kontuak bazterturik.
Kontzeptuak disimulatzeko joera dugu, eta hori da problema. Diglosia. Euskara ikasten duten gazteak eta, ez dira elebidunak, diglosikoak baizik. Erdara dute nagusi. Euskara, erdarakadaz betetako bat, diglosikoak direlakoz. Hori dela eta, Orekan liburuak bazuen asmo didaktiko bat. Funtsean, materiala irakasleen esku uztea zen asmoa, gazteei hizkuntzen ekologiaz erakusteko, gazteei erakustea beren egoera zein den, ustez eta euskaldunak diren, eta diglosikoak dira. Duela hamasei bat urte Katalunian izan nintzen eta guztiz harritu nintzen ikusirik UBIko gazteek soziolinguistika lantzen zutela: hizkuntza borroka, diglosia, duintasuna eta gisako horretako gaiak. Eta, bidenabar erranik, Txepetx erabiltzen zuten eredutzat, kontzeptu horiek esplikatzeko. Duela hamasei urte! Eta Txepetxek landutakoak! Axular nor zen erakusten diegu, eta on da, baina, ez al da inportanteago erakustea...
Beren baitan gertatzen dena.
Horixe, adibidez. Luzaro irakaskuntzan jardun dut lanean Iruñean. Ikasle ohiekin topo egiten dudalarik, konturatu naiz errutasun konplexua barneratzen ari direla. Baina arazoa ez da beraiena.
Aldiz, irakaskuntzan egin ditugu ahaleginik handienak. Eginahalak eta bi.
Dena, irakaskuntzaren bidez konponduko dugulakoan. Barkatu, hizkuntzak erabilera soziala du, eta eskolak sekula ez du hizkuntza salbatuko. Orain dela mende eta erdi horixe zioen Agustin Iturriagak. Eta duela ehun urte, berriz, Sabino Aranak idatzi zuen. Erabilera soziala da gakoa.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Jenofa Berhokoirigoin
#2
Karmelo Landa
#3
Juan Aldaz Arregi
#4
Miel Anjel Elustondo
Azkenak
2024-04-28
Jenofa Berhokoirigoin
BOLLOTOPAKETAK
Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua
Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]
2024-04-28
Olaia L. Garaialde
Gorputz hotsak
"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"
Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]
2024-04-28
Axier Lopez
Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile
Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]
2024-04-28
Miel Anjel Elustondo
Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz
"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"
25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]
2024-04-28
Urko Apaolaza Avila
Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan
Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]
Eguneraketa berriak daude