Aginaga (Agiña) auzora iristeko, Zumarraga eta Urretxun barna doan bide-gorria edo G-631 errepidea hartuko dugu. Azkoitiranzko norabidean bi kilometro inguru egingo ditugu bailarari izena ematen dion Urola ibaiaren ertzetik, Agiñara eramango gaituen bidegurutzera heldu arte. Eskuinera egin eta bideak berehala egiten du gora. Agiñara bitarteko 3,5 kilometroak ordea, erraz igoko ditugu. Aldapa etzan samarra da, giharrak berotzeko aproposa eta, gainera, auto gutxi ibili ohi da gora eta behera. Dena den, hara iristean geratu egingo gara, paisaiaz gozatu eta iturrian bidoia betetzeko, Antiora heldu arte ez baitugu beste iturririk topatuko.

Bidoia bete ostean gorantz doan bidea hartuko dugu, Jeronimo Iturbe Legorburu "Agiñeta" aizkolariaren omenezko eskultura atzean utzita. Hogei metro eskasera Muxika baserria dago. Bidea bitan zatitzen da bertan. Ezkerrera egiten duen pista zuritik nahiz parean daukagun mendi-bidetik Oleta lepora helduko gara, baina guk ezkerrekoa hartuko dugu, Zumakorta baserrirantz doan pista, bizikletan igotzeko samurragoa baita.

Hasieran suabe-suabe joango gara, baina metro gutxira bidea tente jarriko da. Litekeena da plater txikia sartu behar izatea. Hobe dugu mendi-bidean sartzean erdiko platerera ez pasatzea. Ez behintzat aurrerago dagoen eskuineranzko 180 graduko bihurgune gogorra gainditu arte. Hortik aurrerako aldapak leunagoak dira eta berehala iritsiko gara Oletara (756 m).

Oletara heltzean burdinazko gurutzea eskuinera ikusiko dugu, Oletako tumuluaren ondoan. Ezkerrera Aizpurutxora eta Azkoitiko Martirieta auzora doazen bideak izango ditugu, gurutzea pasa eta eskuinera Agiñara doana (Muxika baserrian atzean utzi duguna) eta parean, Samiñora eramango gaituena.

Bideari jarraituz, Zumarraga eta Urretxu eskuinean ditugula, oinez pasa beharko dugun langaren alboan dagoen Iruarrieta trikuharria igaro ondoren, txabola batera iritsiko gara. Hura atzean uztean, zuhaitz artean doan malda gogor samar baina motzari egingo diogu aurre. Zuhaitz artetik ateratzean bideak ezkerrera eta eskuinera egiten duela ikusiko dugu. Samiñora ezkerreko bidetik igoko gara; eskuinera eginez gero tontorra inguratu eta Pagotxetarantz joango ginateke zuzenean -Samiñotik jaisteko puntu honetara itzuli beharko gara, orain eskuinera utzi dugun bidea hartzeko, beste aldetik bizikletan jaistea ezinezkoa baita-.

Ezkerrera hartu eta lauzpabost bihurgune -horietako batean Iruarrieta I izeneko trikuharria dago- gainditu ondoren, sobera sofritu gabe Samiño -edo Irumugarrieta- mendiko (932 m) zutoin geodesikora helduko gara. Azkoitia, Azpeitia eta Zumarraga elkartzen dituen mugarria eta buzoia handik 25 metrora daude. Ikuspegiaz gozatzen dugun bitartean atseden hartu eta mokadutxo bat jateko aprobetxa dezakegu, parean daukagun Izazpiko aldapari aurre egiteko indarrez lepo egotea komeni baitzaigu.

Samiñotik Pagotxetarantz joateko lehen aipatu dugun puntura -tontorretik eskuinera ikusten den bidera- itzuliko gara. Pagolako txabolara -izen bereko lepoan dago- eramango gaituzten jaitsiera ederrak eta erritmoa hautsiko digun igoera alua gainditu ostean iritsiko gara Pagotxeta lepora. Hara bidean Iruarrieta II trikuharria eta Pagobakarrako tumulua ere ikusiko ditugu.

Pagotxetan lau bidek egiten dute bat. Txabolatik metro gutxira dagoen zutoinak erakutsiko digu norantz egin behar dugun: eskuineko bidea San Kristobal auzora eta handik Zumarragara doa, ezkerrekoa Loiolara eta aurrean daukaguna, Izazpira. Hain justu, GR 120 edo Arantzazuko Amaren Santutegia, Antzinako Amaren ermita (Antio) eta Loiolako Santutegia batzen dituen Hiru Tenpluen Ibilbidea, Pagotxetatik pasatzen da, Izazpiren magaletik Loiolaranzko norabidean. Hemendik aurrera, beraz, marka zuri-gorriak lagungarri izango dira, Izazpira igotzeko apur bat desbideratu beharko garen arren.

Indarrez justu antzean baldin bagoaz hobe dugu Antiora iritsi arte marka zuri-gorriei jarraitzea, Izazpiko maldak dezenteko pendiza dauka-eta. Hala ere, merezi du tontorrera igotzeak, irainka erasoko dugun maldatzarrak sekulako panoramika eta jaitsiera polita oparituko baitizkigu geroago. Horretarako, Pagotxetako txabola atzean utzi eta pintura zuri-gorriari jarraituko diogu, harik eta ehiza postuen artean doan igoera gainditu eta bidea bitan zatitzen den arte. Ezkerreko bidea -langa igarota- hartuko dugu; eskuinekoa (GR 120) Antiora jaisten da zuzenean.

Izazpiko igoera hiru zatitan bana genezake. Gauden lekutik hurrengo langara bitartean eroso joango gara. Handik aurrera, ordea, aldapa gogorrenari egin beharko diogu aurre. Izarraitz begira dugula, hortzak amorruz estutu beharko ditugu eskuinean dugun hesia gainditzeko unea iritsi arte. Ordurako Izazpiko gurutzea bistan izango dugu jada. Pinudian sartzean bideak tente samar jarraituko du baina handik gutxira apur bat etzan eta tontorrera (972 metro) iritsi bitartean hankak -eta barrenak- ahal bezainbeste lasaituko ditugu. Izazpin Azpeitiak, Ezkio-Itsasok eta Zumarragak bat egiten dute. Ez, ordea, gurutze nagusia dagoen lekuan. Hura Ezkio-Itsason dago eta mugarria, tontorretik metro batzuk urrutiago, ipar-mendebalderako norabidean, pinu artean, 1927an jarritako burdinazko gurutzetxoaren alboan. Zerua garbi badago, belarretan eseri eta indarrak berreskuratzen ditugun bitartean inguruko mendiei errepaso polita emateko aukera izango dugu, goiko zerrendan irakur daitekeenez.

Samiñon gertatu bezala, Hego-Ekialdeko muturretik bizikletaz jaistea ia ezinezkoa denez, igotako bidetik egingo dugu behera, berriz ere GR 120 ibilbidearekin bat egin arte. Orduan Elorriaga leporantz joango gara eta handik Antiorantz. Kontuz, ordea, Elorriagazpi baserrira eramango gaituen maldarekin, zati benetan konplikatua baitu. Eskarmentua duzuenok eta pasagune teknikoak gustuko dituzuenok aurrera, baina gainerakook ez izan lotsarik bizikleta sorbalda gainean hartu eta lasai-lasai jaisteko. Hitz egiten ari zaizuen artistaren eskuineko belaun eta ukondoak, Betadine potetxoak eta metro erdi bendak luzatzen dizueten gomendioa da.

Elorriagazpi eta Elorriagagoikoa baserriak baino metro batzuk aurrerago dagoen zutoinak bidea erakutsiko digu: Mandubia ezkerrera eta Antiguako Ama (Antio) eskuinera. Bi bordak igaro ostean, Elorriagazpitik datorren pista zurira helduko gara. Guk ordea, zuzen jarraituko dugu, Elorriagagoikoarantz, GR120 bidearen markak jarraituz. Ezkerrera eginez zein zuzen jarraituz Antiora iritsiko gara, baina goiko bideak ikuspegi eta jaitsiera ederragoak eskainiko dizkigu.

Elorriagan gora egitean iturrira helduko gara. Guk markak jarraituko ditugu, baina nahi duenak, orain artekoarekin nahikoa izan ez badu, eskuinera egin eta Beloki mendia (641 metro) igo dezake. Ordu erdi baino gutxiago beharko duzue joan-etorria egiteko. Antiora -eta handik Zumarragara- bitartean jaitsieraz gozatzea besterik ez zaigu falta. Dena den, Andre Mariaren baseliza barrualdetik ikusteko geratu egingo gara.