Errioxa seinalatzen duen behatza


2005eko urtarrilaren 16an
Errepidez Bernedora iristeko hiru aukera daude eta hirurak ederrak dira. Nekazaritzatik bizi diren hainbat haran zeharkatzen dituzte hiru errepideek. Lehenengoaren bidez, Gasteiztik Mirandara doan N-1 errepidean, Trebiño guztia zeharkatzen duen A-126 errepidea hartu eta Bernedora iritsiko gara. Bigarrena hartuta, Gasteiztik Lizarrara doan A-132 errepidean, Kanpezu parean, A126a jarraitu eta Bernedora iritsiko gara. Eta hirugarrena, Errioxatik datorrena da: Logroño ingurutik datozen eta Meanora doazen errepide ugarietako bat hartu eta Meanotik bost kilometro igaro ondoren iritsiko gara Bernedora.

Behin Bernedon gaudela, herria zeharkatu eta Okon ermitara joko dugu. Bertan haurrentzat jolastokia dago; baita mahai, eserleku eta parrillak ere. Antzinako lanabesak erakusgai daude ermita inguruan: karramarroa, goldea, segamakina... Bitxiak eta ikusgarriak dira benetan lanabes hauek.

Ermitatik basorantz lanabesen albotik doan bidean hasiko dugu txangoa. Hainbat sastraka eta zuhaixkek, ipuruak, arrosak eta elorri beltzak, ongi etorria emango digute erkamezti basora. Berehala, marra zuri-gorriekin seinalaturiko bide zidorrarekin topo egingo dugu. Bidea, Villafria herriarekin bat egiten duen GR-1 dugu. Bide hau hartu eta eskuinera jarraituko dugu erkameztiarekin gozatuz.

Maldan gora egin orduko, pagadian murgilduko gara. Bigarren bidegurutzea aurkitu eta gorantz jarraituko dugu, eta ez eskuinera eta maldan behera doan bidea jarraitu, Villafria herrira iritsi nahi ez baduzu, noski. Pagadian gora, baldintza azidotako basoan gaudela esango digute azpi basoko landareek. Azpi basoan ahabia agertzen denez, lur azidoetan gabiltzala dakigu, erratza eta gorostia bezalako landare gehiago egon arren. Pagadiak hamaika modutakoak dira eta Europa heze osoan daude. Oso zuhaitz inposatzailea da bere ingurukoekin. Inguruko baldintzak eraldatu egiten dituela esan ohi da. Udan, zuhaitzak adaburua hostoz estalia duenean, ikaragarrizko argitasuna irensten du. Horregatik, inor gutxik lortzen du bere itzalean irautea. Baina, burua bustia eta hankak lehorrak behar dituela esaten da. Beraz, hezetasuna urri den klima mediterraneoa du muga.

Maldan gora goazen heinean, basoak indarra galtzen du eta txilardi sastrakadiak ugaritzen dira. Bat-batean, San Tirsoko Behatzaren harkaitzarekin topo egingo dugu eta inguratu eta atzean utzi ondoren, San Tirsora iritsiko gara. Gailurraren erraietan, San Tirso omentzeko ermita dago. Bertan, gailurretik igaro ondoren, harkaitz pean edo jainko pean babestu gaitezke.

Etorritako bide beretik itzultzerakoan, gailurraren eta Behatzen arteko lepotik Errioxa ikus dezakegu, baita Kodes mendizerra ere Behatzaren atzealdean. Bideko zuhaitz eta animalietara joan zaizkigu begiak.

Zuhaitz bakoitza mundu bat
Zuhaitz bakoitza unibertso bat da, guk geldirik eta tinko nabari badugu ere, etengabe inguruko bizidunekin elkartrukean edo borrokan ari da. Sustraietan, azaleko zartaduretan, zurtoin zuloetan, adarretan eta hostoetan hainbat eta hainbat bizidun daude. Bizidun horiek bertan izaten dituzte babesa, elikagaiak edo bizimodua.

Adaburua izugarrizko ehiza gunea da. Zuhaitzek, kasu honetan erkametzak edo pagoak, bere hostotzean milioika intsektu izan ditzakete. Beldar, koleoptero eta landare-zorriek hosto berriak jaten dituzte. Zuhaitzak lan ederra izaten du jandako hostoak berritzen. Pinpilinpauxen edo tximeleten hainbat eta hainbat beldar ere hemen elikatzen dira. Pupatu eta metamorfosia jasan ondoren, hegaka dotore ateratzen dira ugaltzeko irrikan. Koleopteroen arrak ere hemen bizi dira: batzuk adaxketan eta besteak zurean edo ezkurretan. Cynips-en arrek hostoari berrehun bat erako zezedio edo kukusagar mota eraginarazten dizkiete. Hauek hostoan grano itxurako egiturak dira eta batzuetan fruitu itxura ere hartzen dute. Beste intsektu asko eroritako zur hiletan bizi dira. Era berean, onddoek eta likenek beraien txoko ekologikoa topatzen dute, sustrai, azal eta adarretan. Honela, zartadura handiak eta azal lodiena duten erkametzetan liken gehiago izaten da pagoaren azal leun eta finetan baino. Onddoak mila modutakoak dira: bizkarroiak ardagaiaren moduan, saprofitoak, zuraren osagai nagusia diren zelulosa edo ligniaz elikatzen direnak. Eta sinbiosian... ai! Sinbiosian bizi diren onddoen gazi-gozoa. Kontuz bildu behar dira, batzuek pozoitsuak eta besteak goxo-goxoak baitira.

Txoriei begira jartzen bagara ere, gauza bera gertatzen zaigu. Tamaina eta bizimoduaren arabera bereizturik hamaika txoritxo bizi da zuhaitz bakoitzean. Katagorriak adarretan, muxarrak enbor zuloetan lo, sagutxoak orbeletan eta satorrak sustraietan, ugaztunik ez zaigu falta. Ezkurrak eta pagotxak preziatzen dituzte katagorri, muxar eta sagutxoek, satorra aldiz intsektu eta zizarez elikatzen da.

Erkametza
Erkametzak (Quercus faginea), haritzaren (Quercus robur) ahaide honek, azken honen izugarrizko antza du. Erkametza Afrikako iparraldean, Aljeriako Tlemcem mendietatik Marokoko Rif mendietara arte hedatzen da. Iberiar penintsulan, aldiz, banaketa zabala du, gune askotan garrantzi txikia eduki arren. Zura, azala eta adarkadura haritzaren itxura berekoak ditu baina, hostoetan eta moldaeretan desberdintzen da. Hostoak ez dira neguan erortzen, baina ez dira iraunkorrak ere, ez baitute neguan fotosintesirik egiten. Marzestenteak dira: udazkenean hostoko elikagaiak berriro zurgatu egiten dituzte eta lurrera erori ordez, zuhaitzean gelditzen dira. Hostoek fotosintesia egiteko gaitasuna galtzen dute eta marroi, arre, gorri kolorekoak bertan gelditzen dira. Udaberrian, adarretan dauden hosto berak berpiztu eta lanean hasten dira, jo eta ke. Hosto hauek baldintza lehorretara egokituak daude, azpialdea iletsua dute. Baldintza lehorretan armiarma itxurako iletxo txiki horiei esker ur gutxiago galtzen dute. Zura gozoa du, pisu ertainekoa, egokia lanerako eta gure arbasoek mila modutara erabili dute. Altzariak, gurdiak eta upelak egiteko, eta nola ez, ikatza egiteko. Landareak ez dira soilik hazitik jaiotzen, batzuk tipulatatik, besteak adar zatitatik eta asko eta asko sustraietatik ernetzen dira. Badirudi baso hauek ere honela ustiatu izan direla. Enborretik bota eta zainetatik berriro ateratako aleak direla dirudi.


ASTEKARIA
2005eko urtarrilaren 16a
Azoka
Azkenak
BOLLOTOPAKETAK
Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]


Gorputz hotsak
"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]


2024-04-28 | Axier Lopez
Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]


Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz
"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]


Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]


Eguneraketa berriak daude