Asun Garikano: "Carmen euskalduna den ala ez irakurleak erabaki beharko du"


2004ko otsailaren 01an
Asun Garikano Iruretagoienak (Tolosa, 1962) euskaratu zuen Carmen nobela 1992an. Euskal Filologian lizentziatua eta itzulpen kontuetan autodidakta da bera. Egun, itzulpen ikastaroak ematen ditu Gasteizeko Iralen. Duela hamabi urte itzuli zuen Mériméeren nobela, baina ederki oroitzen da Carmen eta Joséren arteko amodio istorioaz.


Liburuaren hasierako orrietan aipatzen den bezala, benetan gertatutako istorioa dela al deritzozu?

Bai, noski, Mériméek behin baino gehiagotan kontatutakoa egia baldin bada. Astebetean idatzi omen zuen liburua. Egia esan, zortzi eguneko lana izan zela kosta egiten da sinestea, nobela egituraren eta hizkuntzaren aldetik zein ona den ikusita. Agian bere "nobelatxoari" gehiegi eska ez ziezaioten asmatu zuen kontu hori. "Une petite drôlerie" besterik ez zela idatzi zion lagun bati liburua argitaratu zenean. Eta begira zer bizi luzea izan duen bere "denbora-pasa txiki" horrek!


Literatur unibertsalean Mériméek euskaldunoi "txoko bat" eskaini digula esan al dezakegu?

Gehienok Carmenen pertsonaia Bizeten operaren bitartez, edo pelikularen baten bitartez ezagutu dugu, eta kontua da, opera horietan eta bertsio zinematografiko guztietan desagertu egin direla abiapuntuan, hau da, Mériméeren nobelan zeuden euskal erreferentzia guztiak. Mériméeren nobelan Don José Lizarrabengoak euskalduna dela dio, eta arabar lagun batekin pilotan liskarren bat izan zuelako alde egin zuela Euskal Herritik. Nobelan zehar pertsonaia hori Euskal Herriarekin lotzen duten beste hainbat xehetasun aurkitzen ditugu. Esan daiteke Don Joséren pertsonaia, bidelapur hori, euskaldun jator eta nobelaren prototipoaren gainean eraikia dagoela. Nobelaren protagonista nagusia den Carmenek ere euskalduna dela dio, Etxalarkoa, eta Don José eta biek euskaraz egiten dute hainbatetan.


Ez da ohikoa nazioarteko idazle baten nobelan protagonista nagusiak euskaldunak izatea...

Mérimée, lanbidez, Monumento Historikoen Ikuskari Nagusia izan zen luzaroan, eta hori zela-eta, askotan egon zen Espainian. Etnografia, hizkuntzak eta abar asko interesatzen zitzaizkion. Eta, dudarik gabe, euskarazko hitzak edo ijitoen hizkuntzakoak aipatzea ondo zetorkion, liburuari halako kolore bat emateko.
Hala ere, horregatik baino gehiago, nire ustez bi izaera guztiz desberdinen arteko lehia erakutsi nahi duelako aukeratzen du Mériméek Don José euskalduna izatea, eta Carmen, berriz buhamesa, ijitoa, araurik gabeko emakumea. Zeren eta Carmen euskalduna den ala ez irakurleak erabaki beharko du. Berak hala dio, eta euskara "lardaskatzeko" gai da, Don Josék jakinarazten digunez. Baina irakurleak badaki Carmen gezurretan dabilela beti.


Nobela honetan oinarritutako operek, filmek eta antzerki obrek jatorrizko bertsioa "kaltetu" dutela esan ohi da, "espainolada" kutsua eman ohi diotela alegia...

Operek eta filmek -itzulpenak nik ez nituzke errudunen sailean sartuko- elementu andaluza azpimarratu dute, toreroen kopurua gehitu dute, Andaluziako folklorearen beste ezaugarriak gehitu dizkiote obrari. Baina Mériméeren liburuan aipatzen den lehen pieza musikala zortziko bat da.
Nire ustez, Mériméeren obra oso nobela labur indartsua da, tragedia baten kontaketa soila, "espainolada" eta horrelako hitz gaitzesgarriekin inola ere lotuko ez nukeena. Gainera, Carmenen pertsonaia oso mito zabaldu baten abiapuntuan dago: berak irudikatzen du emakume fatalaren mitoa.

 


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude