Gabi Mouesca iazko udan atera zen Arleseko presondegitik. IK-ko preso ohi honek Frantziako Estatuaren hainbat kartzela ezagutu zuen 23 urte zituenetik 40 urtera bitartean. Gaur egun, estatu honetako 18 departamendutan bizitzea debekatua dauka. Datozen lau urteetan ez da Euskal Herrian bizi ahal izanen eta hiritar eskubideak kenduak ditu oraindik ere. Artean, Gurutze Gorrian ari da lanean, presoen giza eskubideak hobetze eta zaintze lanetan dihardu tinko. Prison. net. Journal d’un «longue peine» (Gatuzain) liburua kaleratu du oraindik orain.

Baionan bildu gara Gabi Mouescarekin, bere sorterrian. Familia bisitatzera etorri da. Tarteka-marteka, hiru hilabeteko zigorra jaso dezakeela jakin arren, Frantziako justiziak ezarritako debekua urratzen du. Lau urte iragan baino lehenago hemen bizitzea espero du, alta. Ez du amore ematen eta zigor gehitu honekin bukatzeko borrokan segitzen du.
Baionako presondegiaren ondotik pasa da goiz honetan, eta barnean dagoen jendeak nola sufritzen duen pentsatzeak oilo-ipurdia jartzen diola erran digu. Euskal Herrira datorrenean berpizten dela diosku. Karriketan barrena goaz, oinez, ingurua eta giroa arreta handiz behatzen du Gabik: «Baionara jiteko baimena galde egiten ahal diot jujeari, baina horrek askatasunaz dudan ideia itsusituko luke. Bere agindua urratzen dut. Ez naiz bilkura publiko edo manifestazioetan agertzen, ama eta senideak ikustera etorri ohi naiz bereziki. Hamazazpi urtez, ene ama presondegian hilabetero negarrez ikusi dut eta orain ez diot epaile bati ene ama noiz ikusten ahal dudan galde eginen, ezta?».

Egia erran, nik ez dut hori sobera sentitzen. Menturaz, ene kasua ezberdina da, enetzat espetxeak eguneroko errealitatea izaten segitzen baitu, presondegietako egoeraz arduratzen naiz, ene oraingo lana da. Hala ere, egia erran, presondegia oraino ere ene barnean sentitzen dut.

Usu mintzatzen naiz haiekin horretaz, eta denek presondegia beti-beti beren buruan dutela erraiten dute, oroitzapen hori ahantzi nahi dute absolutuki. Ez da ene kasua. Preso izatea gauza inportante eta positiboa izan da ene bizitzan, biziki ontsa bizi naiz esperientzia horrekin eta ez dut ahantzi nahi. Gehienek ahantzi nahi dute, baina ez da ene kasua.

Oro har egoera biziki zaila da. Preso batzuek, preso diren denbora guztian, emaztea edo bikote laguna izaten dute, elkarrekiko maitasuna bizi dute, eta horietako batzuk karrikara atera direnean, presondegia absolutuki ahantzi nahi dute. Alabaina, emazte bikotearekin barnean izaniko lotura eta maitasuna usu moztu egiten da. Preso ohiak kanpoan delarik, preso denboran bizitakoa gogoan du eta zaila zaio horrekin bizitzea, presondegiarekin mozteko bidea emaztearekin moztea da, nonbait. Emaztearekin moztea gertakari arrunt tristea da. Nik horregatik, usu erraiten dut, preso direnen emazteen aldeko monumento bat egin behar dela. Emaztekiek biziki sufritzen dute isiltasunean, ondoan dira beti. Ordea, emazteen presondegietako mintzalekuetan arraroa da senarra ikustea, presoen ama izaten da usu edo beren aita, gizona gutxitan. Emazteak eredu dira horretan.

Arlesetik atera nintzenean funtzionario batek honelatsu erran zidan: «Zein ongi berriz libro izatea!». 40 urtez libro bizi izan naiz, erran nion. Ez zuen sobera ulertu. Probokazio gisara hartu zuen, nonbait. Ni ez naizela sekula preso izan adierazi nahi nion. Ez bakarrik militante bezala, pertsona bezala ere ez. Beti nahi nuena egin dut. Presondegietatik kanpora «hari gorri» bat atxiki izan dut beti, baita gazte-gaztean sasian ibili nintzenean ere. Azken urte honetan ere ez dut ene munduarekiko mozturarik bizi izan.

Frantziako Estatuan 51.000 preso daude; azken sei hilabeteetan presoen kopurua %11 emendatu da. Hauen artean 200 preso politiko daude, korsikarrak, bretainiarrak, euskaldunak, turkiarrak ere badaude, denak sakabanatuak. Adibidez, Frantziako eta Espainiako estatuetako presondegiak konparatzen baditugu, Espainiakoetan biolentzia fisikoa ageri da, Frantziakoetan berriz, biziki arraroa da biolentzia fisikoa agertzea, baina biolentzia psikologikoa arras bortitza da. Bi espetxe politika hauek, bi estatuek Iparraldeko eta Hegoaldeko garapen historikoari eman dioten tratamenduak bezalakoak dira. Hegoaldean, bortizki jokatu zuten azken bi mendeetan, eta Iparraldean, isil-isilik, gure nortasuna ontsa ezabatzeko, sofistikazio handiz jokatu izan dute. Frantziako presondegietan jendea isiltasunean eta emeki-emeki hiltzen dute. Bakartasuna tresna izugarria da, kolpe bortitzik jo gabe deusezten dute pertsona.

Laburki erraiteko, ez ni ez nehor ez da espetxeak suntsitzeko gauza, nahiz jende anitz amets horrekin bizi garen. Mementoz hori ez da posible, gure gizartean presondegiak «beharrezkoak» direlako. Alta, presondegietako paretak gardenak bihurtzea urrats positiboa litzateke. Presondegietako harresiak gardenak bihurtuko bagenitu, nolabait erranik, barneko bizitza, gertakari itsusiak eta gogorrak pixkanaka-pixkanaka desagertzeko bidean jar genitzake. Espetxeetan eraman borrokak horretara bideratu izan ditut, gizarteak barnean zer pasatzen den ikus dezan. Gizarteak bere seguritatea bermatzeko presondegiak pagatzen ditu eta gizarteari erakutsi behar zaio barnean zer gertatzen den. Preso bezala horren lekukotasuna ematen entseatu naiz eta liburua ekimen horren partea da.

Gauzak baketsuki bizi izan ditut betidanik, barne bakea sentitu dut ene baitan, ene jitea da, zorionez ez naiz zainetan errazki jartzen den pertsona. Ene lana dela medio, astero ministerioko kargudunak ikusten ditut. Alta, ontsa joaten da dena. Badakite preso ohia naizela. Behinola, duela bi urte, ziega batean bakartasunean egoteko agindua sinatu zuen funtzionarioarekin gertatu nintzen, bekoz beko, lasaiki mintzatu nintzen berarekin. Ez dut arazorik izaten, presoen eskubideen aldeko lanetan ari naiz, ene lana ahalik eta hobekien bete nahi dut, ez dut batere herrarik gordetzen presondegietan ezagutu ditudan funtzionarioekiko