Euskararen batasunak zenbat buruhauste ez ote dion sortu helburu horren atzetik dabilen euskaldunari! 1972ko hasieran, batasun bide ezberdinak proposatzen zituztenen arteko haserrea gori-gori zegoen. Nolanahi ere, bazen hika-mikarekin amaitu eta oztopoen gainetik Euskaltzaindiak onartutako bidetik aurrera egitea erabakita zuenik. "Idazkera berritua erraz ikasteko" izenburupean Z. ARGIAk kaleratzen zuen lan kolektiboa lekuko.

Honela aurkezten zuten beren egitekoa: "Duela bi ilabete gora behera, idazle multzo batek ondoko azalpen hau presentatu zion Euskaltzaindiari. Honen azken Batzarrean, lehendakari eta idazkari jaunek aipatu zuten, euskalduneei, zuzen adierazteko gomendatuz. Horregatik, idazle askoren erreztasunaren onerako izango dalakoan, Z. ARGIA aldizkariari, gure azalpen hau argitara dezala, eskatzen diogu. Izkribu hau izenpetzen dutenak, hemen azaltzen diran baino gehiago dira. Zerrenda luzeegia izan ez dedin, ordea, bakar batzuen izenak txoilki azaltzen dira hemen". Hauexenak, hain zuzen: "A. Altuna, R. Bozas-Urrutia, I. Goikoetxea (Haztelu), A. Irigaray, D. Unanue (Elustondo), X. Lete, J. A. Arze…".
Jende ezaguna zela ezin ukatu. Zein ote haien proposamena? "Ortografia Sailla, idazkera-batasunerako maillarik nagusiena edo premiatsuena ezpada ere (konjugabidea eta leixokoa ver, larriago direlarik, azalpen hontan Sail hura txoilik ikutzen da", ohartarazten zuten, horren arrazoiak ematen hasi aurretik. "Idazle batzuek, oso ortografia-batasunaren alde egon arren, oztopoak aurkitzen dituzte, Arantzazun gomendaturik izan ziran idazteko lege berrietara ohitutzeko".

Idazle guztiei beren egitekoa erraztea nahi zuten, beraz. Nola, ordea? Bada, honelaxe: "Billera haietako Agirietatik ateratzen danez, jarraikiko urratsen bidez (por etapas) egin diteke aldakuntza. Horrela mintzatu zan Mitxelena jauna eta hori bera egiztatzen du Villasante Euskalzainburu jaunak, bere ‘Hacia la lengua literaria común’ deritzan txosten liburuxkan (62-65). Bestalde, Batzar bereko burutapenetan (lehenengoan, alegia) honela esaten da: …1) Ortografiaz hortarako hautatu zen batzordeak adiarazi dituen pundu gehienak onartuak izan dira, ikusi dugunez; 2) -H- letraren hauziaz izan diran iritziak entzun ondoan, erdibide bat aukeratu da hasteko.
Hori dala ta, zein izan diran pundu gehien horiek, xeheki adieraztea komeni litzake. Baina pundu horiek azaldu baino lehenago ere, ‘Euskera’ aldizkarian, 1968-ko XIII zenbakian, ezagutzera ematen diran erakaspeneri jarraituaz, eztabaida aundienak sortzen dituzten auzieri dagozkien urrengo urrats hauek eman ditezkeala, uste dute idazle batzuk.
Lehenengo urratsa. A) Praktikan kontresta larririk sortzen ez duten eta, dirudienez, aho batez onartuak izan ziran ortografia legeak onartu.
B) Mitxelena jaunak, bustiak deritzaten otseri buruz dionaren arabera jardun. -ll- eta -ñ- letra horien aurretik, -i- letra sartu beharko da, oraindik -ñ-ren ordez -n- letra eta -ll-ren ordez -l- idazten ezpada ere. Beraz, oraingoz, aurrerago jo nahi ez dutenek, -baiña-, -oillo- eta abar idatzi dezatela; jakina, izen propio eta deituraz landa. D) Lehengo urrats hontan Euskaltzaindiak prezeski gomendatzen duen vocal arteko -h- letra, ots, diptongorik osatzen (lotzen) ez dutenean, sartuko da".
Behin honaino iritsiak, agian euskaraz ez zitzaiela behar bezala ulertu eta, gaztelerazko azalpena jartzen zuten: "Se dará entrada a la -h- intervocálica en los casos explícitamente indicados por la Academia, es decir, en ruptura de diptongo -aho-, -ohe, -ehun- ".
«H» hizkiarenak ez ziren hor amaitzen, baina. "-H- berari dagokionez, izen-ordekoen (pronombres demostratios) -hau-, -hori-, -hura-  eta lekuadizkizun edo adverbioen asieran (-hemen-, -hor-, -han- ) erabiliko da".

Honaino batasunaren bidetik jarraitu nahi zuen idazle ororentzako arauak. Segidan, gehiago ahalegindu nahi zutenentzakoak zetozen.
"Aurrera jarraitu nahi duten idazleek, -ñ- eta -ll- letren ordez, -n- eta -l- erabiliko dituzte, izen propio eta deituraz salbu: (Urruña, Bithiriñe, Gotañe, Peillen, Loroño, Uruñuela, Iruñe; bai eta irriño, amañi, nimiño, español, gallego…). Eta -H- letra sartu, hitz zenbaiten asieran ere; zuzen sartzeko 'Euskera'n argitaratu hiztegia eta ondoren argitara ditezkenak, idazleentzat baliagarri lirake. Hitz konpuestoetan berriz, Villasante buruzagiak dio liburuxka horren 65 orrialdean: …si los vocablos componentes se escriben separados, conservan la -h-, y pierden si se escriben juntos… (atzerri -otserri - Goierri)".
Lan kolektibo hura aurrera eraman zutenek, ez zeukaten inorekin haserretzeko asmorik, baina badaezpada edo, ondoko oharra argitaratzen zuten: "Azalpen hau egitean ez dugu aldez aurretik idazle bakoitzaren jokabidea ezertan epaitu nahi. Batek nahigo izango du bi urrats horiek batean egitea, beste batek berriz baliteke, bietatik bat ere egin nahi ez izatea. Dana dala, idazle norberaren ezein arau arrazoizko gabe jokatzetik, datorken erabateko anarkiari, ihes egingo lezaioke"