Gurea ez da salbuespena izan nobela historikoaren gorakadan. Aurreko orrialdeetan aipatu bezala, Noah Gordonek birritan lortu du liburu salduenaren Zilarrezko Euskadi saria. Baina arrakasta komertziala ez da kanpoko idazleetara mugatu eta azken urteotan Toti Martinez de Lezea gasteiztarraren nobelek salmenta bikainak izan dituzte. «Señor de la guerra» bere azken lanaren 3. edizioa dago egun kalean. «La calle de la judería» lehen nobela aldiz 11. ediziora iritsi da (edizio bakoitzeko batez beste 3.000 ale inprimatu dira). Bere bosgarren nobela hasi berri dugun urte honetan kaleratuko da. Lizarra inguruan egongo da kokatua eta ez da zaila berriro ere lan honen arrakasta aurreikustea. Hasieran ordea irakurleen erantzunak harritu egin zuela aitortzen du. Erdi Aroan girotutako nobela hauek idazteko bibliografia ugari kontsultatzen du Martinez de Lezeak. Baina bere dokumentazio lana ez da liburutegira mugatzen. Bere nobelan agertuko diren tokiak ongi ezagutzen saiatzen da: «Ez dut mendirik jarri nahi ez dagoen tokian» dio idazleak.

Nobela historikoa historia ikasteko tresna atsegina izan daitekeela dio. «Señor de la guerra»rako erabilitako bibliografiaren ale batzuk erakutsi dizkigu. Liburu mardulak, banderizoei buruzko ikerketa sakon eta zehatzak. «Baina hau ez du edozeinek irakurriko. Nire nobela ordea bai. Lehen banderizoei buruz lauk bazekiten, orain nobela irakurri ondoren, askoz gehiago dira gaia ezagutzen dutenak».
Irakurle bezala ere nobela historikoen zale dela dio, berarentzat ere historia ikasteko modu erraz eta egokia dela. Hori bai, «akats historikoren bat topatzen badut ez dut irakurtzen jarraitzen, dagoeneko ez zait interesatzen».


Totiren nobelen arrakastak oihartzuna izan du eta Ttarttalo argitaletxean gero eta nobela historiko gehiago jasotzen dira, Antziñe Mendizabal editoreak esan digunez. 2002an, Martinez de Lezearen nobela berriaz gain, Gaizka Arostegiren «El agote» argitaratuko dute, besteak beste. Arantzazu Amezagaren bigarren lana ere kaleratuko da. «Veinticinco cartas para una guerra»n Gerra Karlistetan girotua zegoen bitartean, lan berrian Hego Amerikako euskaldunengana eramango gaitu Amezagak. Iristen zaizkien denak ez dituzte noski argitaratzen eta jasotzen dituzten lanen artean gabezia nabarmenena dokumentazioarena, historikoki ondo girotzearena dela dio Mendizabalek. Abra sailean argitaratutako nobelen arrakastaren arrazoiaz galdetuta zera dio: «Herri honetan bizi dugun egoeragatik euskaldunok interes berezia dugu gure historia ezagutzeko».
Irakurleek Euskal Herriko historian girotutako nobelak irakurtzeko gogoa dute, beraz, eta idazleek horiek idazteko gogoa. Baina ez bakarrik erdaraz idazten dutenek.

Euskaraz ere badira iraganean girotutako nobelak. Genero honetan ahalegin berezia egin zuen idazle bat aipatzekotan Jon Etxaide hautatu genezake. Maila bikainean kokatu zuen Etxaidek euskal nobela historikoa «Alostorrea», «Joanak joan» edo «Gorrotoa lege» bezalako lanekin.
Patxi Zabaletaren «Errolanen harria» eta «Ukoreka»besteak beste, Edorta Jimenezen «Baleen berbaroa», Koldo Izagirreren «Agirre zaharraren kartzelaldi berriak»... dira azken urteotan kaleratutako adibide batzuk. Baita Joan Mari Irigoienen «Lur bat haratago» ere.
Irigoienek XVII. mendean kokatu zuen nobela hau. Horretarako bibliografia zabala erabiltzeaz gain, Joxe Azurmendi, Lola Valverde eta Xoxe Estevez historialarien laguntza ere izan zuen, detaile txikiena ere zuzen deskribatzeko asmoz. «Adibidez, emakumeak depilatzen al ziren XVII. mendean?» esan digu idazleak, «Bada, haiei galdetu eta baietz esan zidaten». Nobela luze hau Axularren prosa eredutzat hartuta idatzi zuen gainera.
Irigoien gustura ageri da nobelak merkatuan izan duen erantzunarekin. Baina, euskarazko nobela historikoak ez du inondik ere erdarazkoak izandako arrakasta komertziala lortu. Ez dago nobela historikoak soilik idazten dituen Noah Gordon edo Toti Martinez de Lezea bezalako idazlerik. Arrazoia sinplea da zoritxarrez: euskarazko merkatu mugatua. Joan Mari Irigoienek hala esan du eta Antziñe Mendizabalek ere argudio garbi berbera gazteleraz idatziak dauden nobelak euskaratzeko aukeraz galdetu diogunean. Alderantziz egiteko aukera badago ordea eta aurten «Lur bat haratago»ren gaztelerazko itzulpena argitaratuko du Ttarttalok