Santurtziren ondo-ondoan kokatua, Portugalete txiki, baina girotsua datorkigu, bertako (eta Bizkaiko) ikurra den Bizkaia zubi ikusgarriarekin (bertaratzeko, Sestaoko hasierako kartela ikusi bezain laister bi aldiz ezkerrera egin, aldapa gogorra jaitsi, eta berriz ere ezkerrera). Zubi hauxe erabiliko dugu, hain zuzen, Nerbioi ibaia zeharkatzeko.

Portugaletek Santurtzirekin batera hiri bakarra osatzen duela esan genezake, batetik bestera igarotzeko batzuetan kalea zeharkatu besterik egin behar ez delako (edo muturreko adibide bat jarriz, eraikin baten barruan gela batetik bestera pasatzea).
"Portu" (ingurukoen artean hala izendatua baita) kasu bitxia da, batetik hiru kilometro karratutan 50.000 pertsonatik gora bizitzeak, imajina dezakezuenez, herrian sekulako giro eta animazioa sortzen dituelako eta bestetik, nahiz eta Ezkerraldean kokatu, beti langile baino burges kutsu handiagoa izan duelako.
Gaur egun, Portugaletek pozik eskaintzen ditu bere alde zahar gogoragarria, Nerbioi ondoko pasealeku polita, eta batez ere, honen gaineko Bizkaia edota zubi esekia, Bizkaia osoko ziluetarik ezagunenetarikoa eta portugaletetarrak harrotzeko arrazoi nagusia.

Nahiz eta herri gisa lehenagotik existitu, hiri gisa 1322an eratu zen, Maria Diaz de Haro Bizkaiko Andereak luzatutako foruari esker. Hortik aurrera, Erdi Aroren azkenaldia (XIV-XV. mendeak) Euskal Herriko beste leku askotan bezala sendien arteko borroken gorabeherek markatu zuten. Portugaleteren kasuan Salazar sendia aipatu behar dugu, 1379an beren izena daraman dorretxea eraiki zuena.
Bitartean, itsasadarraren ondoko gotorleku gisa sortutako hiria merkataritza eta industrian murgiltzen hasten da, XVI. mendean gaur arte iraun duen garapen ekonomiko eta demografikoa hasiz. Hirugarren Karlistadan (1871-75) setioa eta hiria hartzea jasan ondoren, hortik aurrera bere modernizazioa azeleratu egin zen, trenbidea, zubi ospetsua eta abar inauguratuz.
Urte horietan Portugalete modan jarri zen burgesiaren baitan, hondartzak eta bainuetxearengatik batik bat, eta gaur berau edertzen duten eraikinetako asko egin ziren. Mende honen bigarren erdian berriz, ondoko guneetako industrializazioak eraginda, hiriak sekulako hazkunde demografikoa izan du, Euskal Herriko "Hong-Kong txikia" dei genezakeena bihurtzeraino.

Santurtzi eta Portugalete lotzen dituen Nautika Eskolatik 820 metro neurtzen dituen burdinazko kaia sortzen da, Abraren uretan barneratzen dena. Itsas haizeaz gozatzeko leku egoki honetan kainaberadun arrantzale bat baino gehiago ikusiko duzue.
Erdigunerantz, aldiz, Txurruka kaia hasten da, portuko lanak zuzendu zituen injeniariaren omenez. Bere gainean XIX-XX. mendeko etxe burges ederrak altxatzen dira. Halere, bertatik paseatzen hasi aurretik eskuinean dugun Areilza Doktorearen parkean sartu gaitezke.
Txurruka kaiaren erdian hiri honetako sinboloa hasten da, itsasadarra zeharkatzen duen Bizkaia zubi ospetsua. 1893an eraikia, munduan bere moduko lehenengoa izan zen, hots, bi mutur dituen zintzilikako lehen zubia, (gaur egun bederatzi daude soilik), itsasontzi handiak pasatu beharrak ez baitzuen zubi arrunta egiteko aukerarik uzten. Burdinazko eraikin harrigarri honek ibaiaren zabalerak dituen 160 metroak lotzeko sistemarik erabiliena izaten jarraitzen du, eta bere interesagatik, Gizateriaren Ondaregai izendatu dute.
Zubia igaro eta laster Orubearen plaza ederrera iritsiko gara, herriaren erdigunea markatzen duen zabalgunera.
Plazan bertan, estilo nahasketa nabaria erakusten duen mende hasierako Musika kiosko ikusgarria dago. Plazaren erdi-erdian, berriz, Victor Txabarriri eskainitako monumentua dago, XIX. mende amaierako euskal ekonomia eta politikagintzan eragin handia izan zuen portugaletetarraren oroimenean.
Enparantza edertzen laguntzen duten beste bi eraikinak 1884ko udaletxe barroko-neoklasikoa (arkupeduna eta tonu urdinetan margotua dagoenez oso ikusgarria), eta estilo kolonialeko (beste batzuentzat neoklasikoa) hotela dira. Azken hau Bizkaiko mende hasierako aristokraziaren topagune zen. Azkenik, udaletxearen alboan, Santa Maria eta Salcedo kaleen kantoian, Portugaleteko urrezko garaiko beste eraikin ikusgarri pare bat ikusiko dugu, plaza ederrari amaiera ezinhobea emanez.
Salcedotik jarraitu eta Iturrizar kalean ezkerrera joz Santa Clara komentura iritsiko gara. Bertan Errenazimentuko plateresko estiloko kanpandorrea azpimarra dezakegu. Herriko beste tenplu erlijioso nagusira joateko, aldiz, bide beretik itzultzea eta Santa Maria kale aldapatsua igotzea gomendatzen dizuegu, horrela "Portu"ko kalerik girotsuenetarikoa ezagutuko duzue-eta. Kale honetan bertan, lehenbizi topatuko duzuena Salazar dorretxea izango da, 1379. urtean egina eta 1934an berreraikia izan zena.
Itsasadarra behatzeko begiratoki aparta osatzen duen inguru honetan antzinako harresien zatitxo bat ere ikusiko duzue, erdi puntuko arku bat eta guzti. Ondoan dagoen Santa Maria basilika hiriko eraikin historikorik garrantzitsuena da. Gotiko-Errenazimenduko estilokoa, gurutze latindarrean hiru nabe ditu. Barruan zutabeak, triforioa, gurutzeriako sabaia eta erretaula nagusia nabarmentzen dira. Azkenik, bisitaldia La Canilla pasealekuan buka dezakegu, lau urtaroak irudikatzen dituzten estatuen inguruan.