Giovanni Battista Venturino Portugaleko Sebastian erregearen ezkontzara joateko Aita Santuaren legatua eta Alexandriako Patriarka Lisboara lagunduko zituen segizio ofizialeko kideetako bat zen. Ezkontzatik itzuleran, 1572ko urtarrilean, segizioa Gasteiztik pasa zen eta Venturinok horrela deskribatu zuen bertan topatu zuena: "Se advierte en ella (Vitoria) que las personas del pueblo hablan Vizcaíno o Vascongado, como ellos lo llaman, lengua muy difícil de aprender, si bien los nobles hablan castellano con toda claridad". Araban euskara mintzatzen zela baieztatzen duen adibide bat baino ez da honakoa. Egunotan eta martxoaren 25a bitarte Gasteizko Montehermoso Kulturunean ikusgai dagoen "Arabako Euskal Hotsak" erakusketan askoz froga gehiago topa ditzake bisitariak.
Estitxu Breñas eta Jabi Otsoa de Alda historiagileek paratutako eta Geu elkarteak antolatutako erakusketa honek hori baitu helburu: iraganean Araban euskara noiz, non eta nola hitz egin zen jakiteko informazioa eta lekukotzak biltzea. (Egun Araban euskara noiz, non eta nola erabiltzen den aztertzeak beste monografiko bat mereziko luke egileen esanetan, eta horregatik oraingoan ez dute garai honetan sakondu).
Zati ezberdinez osatua dago erakusketa zabala. Euskarazko idatzien egileen atalean 18 arabar aurkeztu dituzte, XVI. mendean euskarazko kristau dotrina zaharrena idatzi zuen Juan Perez de Betolaçatik hasi eta Odon de Apraiz (1896-1984) euskaltzale eta idazlearengana iritsi arte. Tartean, besteak beste, Federico Belaustegigoitia (1896-1984) laudiarra, Euskaltzaindiaren lehen estatutuak idatzi zituena, edo Abdon Gonzalez de Alaiza musituarra, "Txistu" 1927an "Argia"n argitara eman zen lehen euskarazko komikiaren egilea. Beste zazpi pertsonaia ere aipatzen dituzte beste atal batean, idatzirik utzi ez baina hitzez edo ekintzaz euskararen suspertzaile izan zirenak. Pertsonaien aretoan eskulturak ere badira, plastikoki aurkeztutako lekukotzak. Adibide gisara, eskuineko orriko argazkian ipini dugun eraztunaren dotrinaren irudia, eraztuna euskaraz aritzen zirenei zigor gisa jartzen zitzaieneko dotrinarena, alegia.

Montehermosoko beste gela bat erabileraren lekukotzak jasotzeko hartu dute. Bertan arestian jaso dugun Venturinoren testigantza ezagutzeko parada dago, baina baita beste hainbat ere. Aguraingo itzultzailearen kasuak ere gure arreta piztu du; Aguraingo 1842. urteko udal ordenantzek diotenaren arabera, karguen artean itzultzailearena zegoen, soilik euskaraz zekitenentzat. Zoritxarrez, horrelako beharretatik oso urrun dago Aguraingo Udala. Orduan Ignacio Ariztimuño delako batek bete omen zuen postua.
Antzinaroko onomastika adibideak, euskarazkoak izan daitezkeenak, bildu dituzte beste gela batean eta liburutegietan bildutako dokumentu orijinalak ere badaude ikusgai. Gainera garai ezberdinetako egoera jasotzen duten mapak, euskararen atzeraegitearen arrazoiak biltzen dituen taula, datu bitxiak, XX. mendearen inguruko zenbait ohar... ere argigarri gertatzen dira. Azkenik Araban gazteleraz erabilitako euskal jatorrizko hitzen inguruko ikus-entzunezko bat bada. Eta beste bat erakusketa guztia laburtzen duena.
Amaitzeko erakusketaren babesleen artean Gasteizko Udala dagoela aipatu nahi genuke. Bertan jarduten duen bati baino gehiagori mesede egingo lioke Montehermosoko buelta egitea, Arabako hizkuntza zein den zalantzarik izan ez dezan.