Udal Euskaltegiak badaki finkatu dituen helburuak errealitate bihurtzeko ahalegin berezia egin behar dela, eta emaitzak ez direla egun batetik bestera lortuko. Eta hau badaki jada hamasei urte baitaramatza euskararen normalizazioaren alde lanean. 1984an sortu zen Udalaren ekimenez, helburu bikoitzarekin: erdaldunen euskalduntzea eta euskaldunen alfabetatzea. Garai hartan, zuzendariaz gain, hiru irakasle eta 45 bat ikasle bildu ohi ziren klaseetan. Egun, kopuru hau izugarri hazi da. Iaz adibidez hamaika irakasle eta 270 ikasle inguru aritu ziren lanean. 16 urte hauetan makina bat proiektu eraman ditu aurrera Udal Euskaltegiak. Besteak beste, duela lau urte euskararen kalitatea hobetzeko "Iturri onetik" programa jarri zuen abian.

Mikelats euskaltegiak lau urte eta erdi daramatza euskara sustatzeko lanetan, eta sortu zenean egoitza Azpeitian zuen arren, egun Zestoa eta Azkoitian ere badu euskaltegi bana. 1996an hiru taldetan bananduriko 20 bat ikaslek jarraitzen zituzten irakasleen argibideak, egun 60 baino gehixeago izanik. Azpeitiko Mikelats euskaltegia, arduradunek "auzo erdaldunen euskaltegia" bezala definitzen dutena, euskalduntzearen alde ari da batez ere lanean, eta gainerako eginbeharrak (alfabetatzea, EGA lortzeko ikastaroak...) Zestoa eta Azkoitiko euskaltegiek betetzen dituzte. AEKren ekimena hala ere ez da klaseak ematera mugatzen. Horren erakusgarri dira urtean zehar antolatzen dituen ekitaldiak: bertso jaialdia, sagardotegia, kontzertuak, Santo Tomasetako txozna...

Merkatal eta enpresa arloan, hortxe ikusten dituzte hutsune gehien Udal Euskaltegiak eta AEK taldeak. Izan ere, kalean euskarak duen presentzia oso garrantzitsua den arren, hainbat lantegi, denda, jantoki eta bestelakoetan egoera ez da hain ona. Euren errotuluak gazteleraz daude, kaleratzen dituzten txosten eta iragarkietan ere gaztelera da nagusi, eta abar. Egoera honen aurrean, eta aurrerapausoak eman asmoz, euren ahaleginak arlo honetara zuzenduko dituzte euskaltegiek.

Azpeitian euskarak bizi duen egoeraren inguruko datuei begirada azkar bat botatzea nahikoa da biztanleria euskaraz bizi dela ohartzeko. Ia herritar guztiak dira euskaldunak eta gehienek euskara erabili ohi dute etxean. Azpeitiaz gain, euskara nagusi da ere Urola bailarako beste zenbait herritan, Azkoitia eta Zestoan kasu.
1996ko datuen arabera, urte honetan 2 urtetik gorako 13.234 pertsona bizi ziren Azpeitian. Horietatik 11.565 euskaldunak ziren, hots, biztanleria osoaren %87a baino zertxobait gehiago. Erdaldunak ordea 616 ziren (%4,7). Urtetik urtera, gainera, bigarren talde honetan gero eta biztanle gutxiago aurkitzen da, eta euskaldunen kopurua bere horretan mantentzen den arren, ia euskaldunena haziz doa.
Datuok azpeitiarren ama-hizkuntza eta etxean erabiltzen duten hizkuntzaren ingurukoekin lotura zuzena dute. Izan ere, ama hizkuntza euskara dute 11.237 herritarrek, eta gaztelera 2.000 baino gutxiagok. Etxean erabiltzen duten hizkuntzari dagokionez kopuruak antzekoak diren arren, bada desberdintasun txiki bat. Ama-hizkuntza bai euskara eta bai gaztelania duten biztanleak 242 dira, eta etxean bi hizkuntzak erabiltzen dituztenak 972, hau da, laukoitza baino gehiago.
Azpeitian euskarak bizi duen egoeraren inguruko datuen antzekoak dira, ehunekoei dagokienez bederen, Urola bailarako beste herri batzuetakoak. Eustatek 1996an eginiko azterketaren arabera, bai Azpeitian eta baita Azkoitia, Beizama, Errezil eta Zestoan ere euskaldunzaharrak ziren nagusi urte hartan. Partzialki eta guztiz erdaldunduen eta erdaldun zaharren kopurua, ordea, nabarmen jaisten da, batez ere Zestoa, Errezil eta Beizaman. Azkoitian adibidez, zortzi biztanleetatik bat da erdaldun zaharra eta Azpeitian hamabostetik bat.
Zestoak dituen 3.114 biztanleetatik ordea, 245 dira erdaldun zaharrak, eta Errezilen bizi diren 611 biztanleetatik 5 bakarrik. Datuak are deigarriagoak dira Beizamari dagokionez. Orotara, 161 pertsona dira herrian eta hiru biztanle izan ezik beste guztiak euskaldun zaharrak dira.

Orain arte irakurritakoaren arabera, Azpeitian euskarak duen egoera aski ona dela ikus daitekeen arren, herriko zenbait taldek euskara normalizazioa lortzeko aurrerapauso batzuk ematea beharrezkotzat jo dute. Hau horrela izanik, eta euskara patronatuaren ekimenez, 12 laguneko talde bat hamabostean behin biltzen hasi zen maiatzetik aurrera. Euren helburua elkarlana bultzatzea da, eta urte amaierarako euskara elkarte bat sortu gura dute. 12 lagun horietako bakoitzak herriko talde edo erakunde bat ordezkatzen du. AEK, EHE, ikastetxeak, Udal Euskaltegia, Uztarria kultur koordinakundea eta merkataritza eta enpresa elkarteak dira horietako batzuk.