Eguneroko bizimoduan natural eta berezko iruditzen zaizkigun kontu asko ikasiak dira. Maitasunezko musuak, artegatasun imintzioak, begiraden jokoak, irribarreen erabilera... ez dira lege unibertsal baten aginduak, baizik eta gu sortu aurretik sistema kulturalak aukeratutako bideak eta txikitandik, isil-misilka, geure izaeretan itsatsitakoak. Horien artean ere, txaloak.Ume txikien aurreneko txaloak ederrak dira. Bereziki inguruko helduentzat. Galdutako haurtzaroko bozkario beteak gogorarazten dizkigute. Umearentzat ia aurreneko ikasketa da eta atsegina gertatzen zaio (horrelako asko izango ahal ditu bizitzan!). Baina ez erraza. Bi eskuak batera astindu beharra, elkar topatu, zaratatxoa sortu, erritmoz gainera... Tradizioak, irakaste bide hori gustagarriago bihurtzeko, abestiak eta jolasak asmatu ditu: "txalo pin txalo, txalo badago..."
HAURREK, koskortzen hasi berritan, txaloen ikasbidea ondo gogoan dutelako edo, erabilera ere poliki mugatzen dute. Ez diote edozein kontu inozori txalorik eskainiko. Benetako alegrantziak, erraietako pozak eskatzen dienean, konturatu ere egin gabe, lehertu egingo zaie esku ahurretan txaloa. Esaterako, beraientzako filmeetan, korapilo dramatikoa askatzen denean eta azkenean "zintzoak" garaipena lortuko duela ikusten denean, orduantxe entzuten dira txalo ozen, sintetiko eta benetakoak. Laburrak izango dira, hala ere. Txinpartaren parekoak. Eta berehala eskaera goria dakarren isiltasuna: "jarrai, segi, orain arte ondo aritu zara, gehiago nahi dut..."
Helduen artean, guztiz desberdina da txaloen kontua. Kortesia publikoaren legeetan sartu den "arau" bat da. Jendaurreko ekitaldien kodean itsatsita dagoen betebeharra da txaloa eta sentimendu pertsonaletarako bide estu samarra uzten du. Artistak edo agintariak, pertsona publikoak, benetako itsusikeria egin behar du txaloei dagokien tartean isiltasuna aurkitzeko edo purrustadazko erantzuna jasotzeko. Helduok badakigu gutxieneko txalo batzuk egin behar direla, agertu denari erabateko arbuiaketa azaldu nahi ez badiogu behintzat. Alegia, "eskas" kalifikazioa emateko ere, txalo labur hotzak egin behar dira. Eta hortik gora hainbat modu eta maila desberdin aurki daiteke.
Hortxe aurkitzen dugu gehienetan gure txalo kulturan norbanakoaren izaera. Niretzat mingarrienak "Benitopurganteak" dira (gure etxean "Benitoren purga" esaldiak zentzu berezia du: hartu baino lehenago eragina sentitu omen zuen Benitok). Txalo objektuak bere jarduna amaitu aurretik txalo beroan hasten dira, ekitaldiaren amaiera eta berarekin duen oihartzuntxoa era bortitzean moztuz. Hauen artean "Bravo!" garrasia egin zaleak dira arriskutsuenak. Multzo honetan ere topa daitezke "betiereko" gehienak, nahiz eta guztiz bat ez datozen. "Betierekoek" txaloa luzatu eta luzatu egiten dute, sendagileak esku-gimnasia agindu balie bezala, eta noiz edo noiz egunkarietan irakurtzen diren berri bitxietan agertzea lortzen dute: "Hogeita hamazazpi minutuko txaloaldia Txoritokietako Auditorium-ean Memelini tenoreari".
Beste muturrean "besamotz faltsuak" ditugu. Ordainduta ere, ez zaie txalo imintziorik kentzen. Zeruetan Jainkoak aingeruen korua entzuteko eskuineko lekua eskainiko balie, aurkituko liokete akatsik. Beraiek, ustez, badakite benetan ona zer den, inoiz topatzen ez badute ere. Baina inongo onarpenik merezi ez duten erdipurdiko txoro horiek ez dituzte engainatuko alajaina!"
Txaloitsuak" asko dira: emanaldia ikusi edo entzun aurretik, erabakita dutenaren arabera txalo egin edo ez ibiltzen direnak. Gustuko izan behar duten jarduna denez (prestigioa ematen duelako, halakok esan duelako, sona izugarria dakarrelako, denek ontzat dutelako...) txalo handia egingo diote, beren adimenak edo sentimenduek diotenari erreparatu ere egin gabe.
BESTELAKO tankera asko bila genitzake txalogileen artean. Baina irakurlearen eskuetan utziko dut lan hori, nahi badu noski. Azken batean, horixe da garrantzitsuena: norberak ere irakurri, ikusi, entzun, ukitu, dastatu duen horretatik bidaia pertsonalean hastea. Bizitzan, txaloetan bezala, kontu askotan gertatzen baita: batzuk batere eman nahi ez eta besteek errazegi eta gehiegi eman. Gorde dezagun haurtxoen benekotasuna txaloak nori, noiz eta nola eman erabakitzeko, eta eman diezaiegun gizarte arauei dagokien errespetua, gehiago ez.
Azken urteetan, harrituta ikusi dut zabaltzen ari den ohitura berezi bat: omenduak, artistak, txalotuak berak txaloak itzultzen dizkio txalotzen duen publikoari. "Txaloen espirala". Hau ere arrisku handikoa eta, dudarik gabe, azken boladan gizartean itsatsi den "zurikeria"ren ondorioa. Txaloak jasotzen ere jakin behar da. Eta asko ez dira eskaintzen zaien txaloa ondo hartzen ausartzen. Merezi ez duten seinale