Aragoera hizkuntza erromanikoa da, auzokide dituen gainontzeko hizkuntza guztiak bezala, euskara salbu. Francho Nagorek euskal sustratu baten gainean sortu zela uste du, Pirinioetako zenbait tribu erromanizatu ahala, mendien beste aldean gaskoiarekin gertatu zen bezala. Aragoiko hegoaldean erromatarren aldetik tribu zeltiberiarrak egon ziren, eta horien eragina badago ere, eremu hori musulmandu egin zen. Erresuma kristauak hegoaldera hedatu ahala, Penintsulako hizkuntzek prozesu bera izan zuten, eta aragoera ere horrela garatu zen, katalanaren eta gaztelaniaren erdian. 27. orrialdeko mapan Aragoiko atzerakada ikus liteke, baina zenbait hizkuntzalarik Andaluziaraino hedatu zela uste du, Almeriako gaztelanian adibidez, aragoerazko eleak gorde baitira (eta zenbaitzuk euskal jatorria daukate).
XV. mendea arte beraz, Aragoi osoko hizkuntza izan zen, eremu zabalagokoa ere ausaz, eta Bartzelonan –Aragoiko erresumako hiriburu, egungo Aragoi eta Herri Katalanak biltzen baitzituen– gordetzen dira aragoerazko dokumentuak. Gaztelak eta Aragoik bat egitean ordea, berehalako gaztelaniartze prozesua gertatu zen, katalanarekin ez bezala. «

» dio Nagorek.
Aurrerantzean geroz eta nekezagoa da aragoerazko testuak aurkitzea. Hala ere, luzaro idatzi ziren, sarritan

ez idazten zutela esan arren, hau da, herriko hizkuntzan, gaztelaniatik bereizia zelako kontzientziarik gabe. Era berean, antzerkian arlotearen papera betetzen zuenak fablaz hitz egiten zuen.
Atzeratze prozesua hego-mendebaldetik gertatu zen, eta iparrerago egon arren, zenbait eremu gaztelania-hiztunak ziren bitartean, ekialdean oraindik eutsi zioten aragoerari eta, zer esanik ez, katalanari. Egungo hizkuntza-muga iragan mendetik ezarrita dago gutxi gorabehera. Betidanik izan dituen auzokideen artean ohiko maileguak hartu eta eman izan ditu. Horrela, katalanaren eta gaskoiaren eraginaz gain –gaztelaniarena ere bistan da-, euskararena ere izan du, baina erronkariera desagertu zenetik, mendeetako auzokidetza eten egin zen.
Aragoera berriz, Pirinioetako zenbait ibarretara mugatu zen XIX. mendeaz geroztik, eta literaturak ere ez zuen etenik izan. Aragoera literariorik ezean, nork bere ibarreko dialektoan idatzi zuen, chesoz Leonardo eta Rafel Gaston eta Beremundo Mendezek, grausinoz Domingo Miralek, Tonon de Baldomerak, Carrerak eta Bardetasek, Escalonak belsetanez... 70eko hamarkadan ekin zitzaion, atzo goizean beraz, hizkuntzaren duintzeari. Lan eskerga egin dute dialektoen gainetik hizkuntza osatzeko eta era horretan aztertzeko. Ordura arteko hizkuntzalariek ibarretako hizkerak ikertu baitzituzten, batasunik eman gabe. Anchel Conte (

poema esanguratsuaren egilea), Inazio Navarro, Elisa Garzia, aipatu Francho Nagore, hizkuntzalari, idazle, militante... talde berri horretako kide dira. Mendeetako –eta orainoko- gutxiespenen gainetik, Aragoiko hizkuntza nazionalaren ezagupenaren alde lanean dihardute, Ligallo de Fablans Zaragozako erakundekoek dioten legez, beharbada Europako hizkuntza mehatxatuena den aragoerak aurrerantzean jasan beharreko etena atzerapausuarena izan dadin