argia.eus
INPRIMATU
ZORTZI EUSKALKITAKO HIZTUNAK BERRIKETAN
  • fonetika laborategiak. Medio anitzezko euskarrian aurkeztua, modu erakargarri eta atseginean lekuan-lekuko euskalkiak hots-orijinalez entzuteko aukera paregabea ematen du.
2021eko uztailaren 19a
Egun edozein irudik hainbat hitzek baino gehiago balio ei du, baina jada kalean dagoen "Euskararen hotsak" CD-ROMak biak ondo baino hobe txertatu ditu. Hizkuntzaren historia, bilakaera, dialektologia eta euskalkien sailkapenak ez ezik, bat-bateko hizkerari eman nahi izan zaio garrantzia tokian-tokiko eukalkiak jasoz.
Deustuko Unibertsitateko fonetika laborategian egin da, Gasteizko Gobernuko Hezkuntza Sailaren eta BBKren laguntzaz. Ana Elejabeitia, Alexander Iribar eta Rosa Miren Pagola dira egileak. CD-ROMaren diseinu informatikoa eta programazioa berriz, Fermin Uribeetxeberriaren eskutik joan da.
Hasiera batean adituei zuzenduriko lana egitea pentsatu bazuten ere, bilketa lana egin ahala bigarren ikuspuntu bat hartu zuten gogoan, Rosa Miren Pagolak berak azaltzen duenez: «

Euskalkien hotsei buruzko informazio zehatza ematea izan zen gure lehen erronka, hots, analisi akustikoak medio adituei zuzenduriko lana izatea. Baina modu erosoan aurkezteko aukerak jende arrunta kontuan hartzera eraman gintuen; batik bat, euskara batua ikasten ari direnek, euskarak dituen hainbat ahozkera ezagutu zitzaten
».
Euskalkien bilketa lanek eta azterketek hiru urte behar izan dute. «

Lehenengo urratsa azterketa akustikoa izan zen eta ostean dibulgazio lana etorri zen osagarri gisa
», azaltzen du Rosa Mirenek. Azken urtean lana informatika esparrura egokitzen jardun dute. Euskararen hotsak CD ROMa lau hizkuntzatan kaleratu da: euskara, gaztelera, frantsesa eta ingelesa.


BONAPARTEREN SAILKAPENA OINARRI.

Euskararen hotsak CD-ROMaren lan irizpidea, Luis Luciano Bonapartek XIX. mendean egindako euskalkien sailkapen klasikoan oinarritu da. Alegia, zortzi euskalki izan dira aztergai: bizkaiera, gipuzkera, Iparraldeko goinafarrera, lapurtera, Mendebaldeko Behenafarrera, Ekialdeko Behenafarrera, zuberera eta Hegoaldeko Goinafarrera. Sailkapen honen arabera hortaz, lekuko edo solaskide bana hautatu zen euskalki bakoitzerako.
CD-ROMaren erabiltzaileek oso era ikusgarrian egin ahal izango dute euskalkiz-euskalki ibilaldia. Ordenadorean leihoz-leiho euskalkien hotsak hiru atal ezberdinetan banatzen dira: galdekizunen bidez bildutako hots soilak, bokalak eta kontsonante ezberdinak batetik eta lekukoek irakurritako testu laburrak eta solaskide askea (edo bat-bateko hizkera) bestetik.
CD-ROMaren berrikuntza deigarriena euskalkien hotsak batera entzuteko aukeran datza: «

Errealitate fonologikoa bere osotasunean eta bat-batekotasunean entzun daiteke
», azpimarratu du Rosa Mirenek. Esaterako, Zubereran aspiraketa egiten bada, alderatu ahal izango dugu momentuan beste euskalki batekin. Analisi akustikoak ere garrantzi handia du, bakoitzaren iraupena ere aztertzen delarik.


JASOKETA ETA LEKUKOAK.

Lekukoen hizkeren grabazioak giro lasai eta famili artekoan burutu ziren. Egileen ustez honek berezkotasun handiagoa lortzeko ezinbesteko berma zuen.
Hasteko, solasaldia zernahi gairi buruz izaten zen, giroa laxotzeko. Ostean, solasaldi askeko gaiari hasiera ematen zitzaion. Lekuko guztiei jarritako gaia "Zure gaztaroan nola ziren herriko jaiak" izan zen eta horrela bata bestearen jarraian jardunaldiak grabatzen ziren.
Lekuko denak adinez 51-85 urte artekoak izan ziren eta gizarte eta kultur ertainekoak. «

Maila hau beharrezkoa jo zen, hizkuntza ezaguera bat behar zutelako lekukoek, batetik, eta euskaraz irakurtzen usatiak izan ere bai bestetik
».
Solasaldi askean, CD-ROMaren erabiltzaileak, oso modu argian euskalki bakoitzaren ezaugarri oro entzuteko aukera izango du. Gainera, solasaldi askeari dagokion pantailan grafikoak testuaren transliterazioa jasotzen du bi zutabetan: ezkerrekoan lekukoaren ahoskerara hertsiki lotutakoa eta eskuinekoan euskalki bakoitzeko aldaki normatibora moldatutakoa.
Bataz beste bost minutu iraun zuen lekuko bakoitzaren solasaldiak egileek aipatu bezala eta CD-ROMean bakoitzetik minutu erdiko zatia erauzi da. «

Ez da lan makala izan batik bat kontuan badugu desagertzeko bidean aurkitzen diren euskalki batzutan ez zela gauza erraza izan lekukoen hautaketa
». Esaldi solteak ere bota dituzte hautatutako hizlariek; hotsaren ondoan transkripzioa eta tonuaren araberako grafikoak ikusgai dira.
Gauzak honela, ez dago aitzakiarik "Euskararen hotsak" CD-ROMean ez aritzeko. Bonapartek hasitako lana izan du eta badu jarraipenik. Hari esker sortu ei zen Euskal Herrian euskararekiko atxikimendua, aztertzeko interesa eta azken batean euskararekiko harrotasuna. «

Luis Luciano Bonapartek burua altxatuko balu eta hainbeste mirestu zuen hizkuntzan egiten ari diren azterketak ikusita benetan poztuko litzateke
» esan zuten egileek solasaldia amaitzeko