«Bertsolariak `voltairearrak" dira, eta horiek gorde dute euskaldun umorea»
Beskoitzeko «Ageria» baserrian bizi da Ugutz, eta han eduki du «Ama-Lur» aterbe eta jatetxe ezaguna ere. Aitak, Manuel Robles-Arangiz abertzale eta sindikalista handiak _Bizkaia Francok harrapatuta Lapurdira ihesi joanik_ 1937an erositako etxaldea gain eder batean dago, egun argietan Pirinioak begien bistan, hiriburutik hurbil, barnealdeari lotua. Roblestarren egoitzan kultura, dantza eta musika euskalki guztiekin nahasten dira, eta Ugutzen kontakizun eta umorearekin.
Telebista nahiko gogorra izan da niretzat. Euskara aldetik, hasteko, euskara batuan aritu behar duzu, eta ni baxenafarreraz askoz aiseago moldatzen naiz. Eta umoreari dagokionez, txiste unibertsalak kontatzen dira. Telebistak hori du, gauza mekaniko bat da, eta euskara ere ez da kaleko euskara.
Nire ustez txarrena zera da: umeak eskolara joan dira, eta ez bakarrik aita-amek ez diete euskara irakatsi, baizik eta haurrek etxean frantsesa sartu dute, eta gurasoek ere frantsesezko automatismoa hartu dute. Horrela ez da umore posibilitaterik.
Urte batzuen buruan Manex Pagola etorri zitzaidan, Baionako jaialdi batean aurkezpenak egin nitzan. Pare bat orduko lana izango zela uste nuena zazpi ordukoa izaki! Han pasatu ziren otxoteak, bestelako musika taldeak, eta Oskorrik lehenbiziko saria irabazi zuen. Aresti ere bazen: «Lehenbiziko sariarentzat izan ez bazen ez nintzen etorriko» esan zuen, bera beti gizon umila baitzen.
Telebistan eta guztietan gaur entzuten diren txisteak mundu guztikoak dira. Txiste berak dira. Bilbotarrek giputzen txiste bat kontatzen badute, seguru gauza bera diotela frantsesek belgiarrez.
Hemen auzoan badira bi anaia arrebarekin bizi direnak, eta inork ezin sinetsizkoak ateratzen dituzte. Batek sekulako gezurra esan eta besteari «ez dea egia?», eta besteak «fundi, baietz!» _zuek «komoaidios baietz» esaten duzuena_ nahiz eta denek jakin gezurra dela. Behin esan zuen untxi bat hil zuela tiroz airean, eta ondoren esplikatu ere bai: arrano batek zeramala atzaparretan.
Horrelako jendeek asko markatu naute. Eta Hazparne alde honetan baziren. Urte haietan Hazparne herri bizia zen, lantokiak baziren, eta jendea ostatuetan. Orain dena lurrera joan da.
Kantuan arreba zaharrenak hasi ziren lehenbizi. Koldobika, hil zena, dantzaria zen, oso ona. Bilbora joandakoan, Txinparta taldean sartu ginen. Gero lau arrebek talde bat antolatu zuten, eta beranduago zortzi anai-arrebaren artean korua, eta «La familia Trapp» deitzen ziguten broman. 1958an Soroak atera genuen. Hura deseginda, Estitxuk jarraitu zuen. Eta orain Iker ari da bere seme-alabekin, Aritzak taldean. Espero dut nire ilobek segiko dutela, mende bat osatu arte.
Behin prefeta-ohi bat izan zen, eta hasi zen euskaldunok dena bortxakeriaz nahi dugula egin eta abar, eta Iparraldean biztanleen % 90ek esaten dutela frantsesak direla. Noski, esan nion, baina Julles Ferry hil zenetik ehun urte pasatu diren bezala eten gabe eskolan frantsesak garela esaten, utzi guri beste ehun urtez euskaldunak garela esplikatzen, eta ea zer dioten ehun urte barru botoa eskatutakoan.
Baina askatasuna behar dugu gure kultura eta gure izatea garatu ahal izateko. Zeren eta eskaintzen badidazu Euskadi askatu bat baina euskararik gabe, segidan esango dizut hori ez dudala nahi. Askatasun hori ez zait interesatzen. Ekonomiaz hobeki bizitzeko? Ameriketara joango nintzateke. Irlanda bezalako Euskadi bat egiteko?
Demokrazia aipatzen delarik bi adibide ditut beti, XIX. mende bukaera eta XX.eko hasierakoak. Bata Turkia, eta diktadurarekin armeniarren genoziodioa burutu zuen. Aldi berean, demokraziarik zaharrenak, Estatu Batuek, bost milioi indio garbitu zituzten, hori bai, demokratikoki. Frantzia ere demokrazia omen zen Aljeriako gerran, eta milioi bat pertsona hil zituen. Orain Tibeten alde ari dira, eta hori ongi iruditzen zait, baina txetxenen alde egin behar zuten beste manifestaldi bat.
Nik, norbaiti sinplista irudituko zaion arren, diferentzia horretan ikusten dut: espainolak eta euskaldunak. Piska bat amore eman behar dugula diote, baina horretan ari gara berrehun urtez eta begira.