Piarres Lartzabalen bi obra taularatzen ari Xirrixti-Mirrixti eta Oztibarreko Antzerkia

Eneko Olasagastiri elkarrizketa.

BAIGORRIN "HERRIKO BOZAK" ESTREINATU ZEN ASTEAZKENEAN ETA "SUEDAKO NESKATXA" DEBAKO ANTZERTIALDIAN JOKATU
Piarres Lartzabalen bi obra taularatzen ari Xirrixti-Mirrixti eta Oztibarreko Antzerkia
Iazko urtarrilean zendu zen Lartzabal, euskal antzerkigintzan hainbat lan egin zuena bizian zehar, bai jokaldien prestaketan bai obrak izkiriatuz. Xirrixti Mirrixti taldeak Azkainekoaren "Herri Bozak" estreinatu berri du, eta Oztibarreko Antzerkiak "Suedako Neskatxa" Hegoaldean lehen aldikotz.
Hemeretzi urte zituela izkiriatu zuen Piarres Lartzabalek bere lehen antzerki obra, 1934. urtean. Ordutik aurrera Iparraldeko antzerkigintzaren zutaberik garrantzitsuena bilakatuko zen Telesforo Monzonen aldamenean. Baina halarik ere, Lartzabalen lana izan zen bereziki erabakiorra gertatu zena. 1945ean mordoska bat obra gehiago idatziko zuen Hazparnen, baina adierazgarriagoa izan zen 18 talde desberdin prestatu zituela herririk herri aritu zirenak. "Orduan Iparraldean ez zen antzerkirik" aipatu zigun Pierre Halsouet, Lartzabal zuzendari izan zuenak, apeza hil ondoan. "Antzerkigintza errekatik ateratzea izan zen bere lan baliotsuena. Bere piezetan herriko bozek zuten protagonismoa. Irudimen handia izan arren, oso errealista zen eta herriko bizia zertan zen ongi erakusten saiatu zen. Herriarengan ikusten zituen ñabardura guztiak izkribuz adierazten zituen".
Orotara 40 bat antzerki lan egin zuen handietarik, eta beste 60ren bat laburragoak. Bere obrak neurri batean euskararen eta euskal kulturaren sostengu bilakatu ziren, betiere herriaren prolematika soziala eta gizarteko gorabeherak agertzea zituela xede.
Daniel Landartek kontatu zigun oso ausarta zela Lartzabal bere garairako. Ordurarte elizaren aginduz eta sasoi hartako ohituren kausaz ez zen onartzen gizonezko eta emakumezkoek batera antzes zezaten. "Aurrerakoia izan zen oso, guzti horiek txotxolokeriak zirela aldarrikatuz". Hau dela eta, esan ohi da eskandaluek bultzatu zutela arrakastaz bere gazte denboran. "Hasieran irri egiteko idazten bazuen ere –herri xehean sinesten bait zuen sutsuki–, gero ezagutarazi digu historia: Matalaz, Bereterretxe, Etxahun, Bordaxuri, Ibañeta... Guztiek gure benetako historio kondatzen digute".
"Herriko Bozak", udal hauteskunde inguruko komeriak
Xirrixti Mirrixti antzerki taldeak maiatzaren 3an Baigorrin estreinatu duen "Herri Bozak" (1956) obra, hain zuzen, Iparraldeko gizartearen ispilu gertatzen da, udal hauteskundeetako sasoian herritarrengan bilakatzen diren ezinegon, enbiria, kazikismoa, xantaia eta beste makina bat komeria erakusten dizkiguna, ia dozena bat pertsonairen bitartez , batzuk xurien aldekoak, gorriak besteak.
Taldeak azaroan ekin zien obraren prestatzeko errepetizioneei, herriko bozak edo udal hauteskunde garaian estreinatzeko asmoz, zoritxarrez atzeratu egin badira ere. Lehenagotik "Xirrixti Mirrixti gerrenian plat", "Gazteluko mutxurdinak" eta "Nola jin hala joan" obrak jokatu ondotik, "Herriko Bozak" komedia errural honetarako Eneko Olasagasti donostiarraren zuzendaritza lana baliatu dute.
Hamar jokogilek hartzen dute parte, horietarik lau lehen aldikotz taula gainera igo direnak ordu t'erdiko obra burututzeko.
E. Olasagasti: "Asko ikasi dut"
Entseiu polita izan da Xirrixti Mirrixtikoena, eta berezia kontutan hartuz gero Hegoaldeko aktore eta zuzendari baten ardurapean landu dutela Latzabalen obra. Errepetizionetatik hasi eta estreinaldiaren bezpera arteko lan eta harremanen berri jaso dugu Eneko Olasagastiren ahotik.
ARGIA.–Nola izan da Iparraldeko talde batek deitzearena?
E.OLASAGASTI.–Orain urte batzu pentsatu izan genuen nik eta nere ingurukoek komeniko litzatekeela Hego eta Iparraldeko antzerkien arteko loturarik entseiatzea. Duela bi edo hiru urte aipatu nion Daniel Landarti prest nengokeela beraiekin lan egiteko. Gogoan eduki zuen eta Lartzabalen obra hau proposatu zidan.
A.–Iparraldeko talde amateurren eta Hegoaldekoen artean badea alderik?
E.O.–Noski, lan egiteko bi forma desberdin direla, batez ere alde bakoitzekoon bizitzak eta histoiak baldintzatu duena. Tira, nik ez dakit guk han lan egiteagatik Iparraldeko antzerkia hobetuko den edo ez. Uste dut honelako trukeak aberasgarriak izango direla. Hala izan da behintzat neretzat.
A.–Nolakoa da Iparraldeko jokolaria.
E.O.–Hangoak izatea baino, beti molde berdinetan lan egiteagatik da klitxeetara jotzen dutela asko. "Herriko Bozak" obrako pertsonaiak arketipikoak dira: herriko aguazila, zozoa, moxkorra eta abar. Nere asmoa hain zuzen pertsonia klitxe horiek piskat baretzekoa izan da, nahiz eta arketipo horiek oinarrizko izaten jarraitzen duten. Nik ikusi izan dut moxkor bat taulara irten eta jendeak farre egitea, ez farregarri delako, baizik eta moxkorra delako soilik. Nik uste dut lortu behar duguna jendeak irri egitea dela, baina moxkorrak esan eta egiten duenagatik.
Bere burua jokolari egin duten aktoreak dira, klitxeetara eginak diren jokolariak, baina egitearen poderioz ikasi dutenak. Ez dute teknikarik. baina bai espontaneidadea eta freskura izugarria. Kontua oreka nola erdiestea izan da. Eta bestetik, hamar jokolari taula gainean ongi ordenatzea, ze han oso txikiak dira taulak, eta jokolari guzti horiek espazio mugatu horretara moldatu behar.
A.–Nolakoa zure jarrera lapurteraz eta orain 30 idatzitako obraren aurrean?
E.O.–Lartzabalek zer esan nahi zuen deskubritzeko aukera izan dut. Eduki aldetik gauza sinplea da, baina forma aldetik ulertu behar dira elementuak, herri hizkera... Ongi dago konturatzea, haiek 56. urtean bazekitela zer zen demokrazia, eta Lartzabal horri buruzko kritika eta irri egiten hasten da. Gu, Hegoaldean, askoz beranduago heldu gara horretara. Berek tradizioa dute hauteskundeak direla eta. Esaten dute herriko bozak iristen direlarik erabat itxuraldatzen dela eguneroko bizitza asalduraraino. Hori hala zela ezagutzea da. Hegoaldean ezingo dugu obra hau ulertu Iparraldean ulertuko duten bezala. Gero, Lartzabalek herriko bizitza ez ezik, orduko herriko euskara jaso zuen, eta inportantea da euskara aztertzea, lantzea eta esatea.
A.–Umoreaz zer esango zeniguke.
E.O.–Uste dut ez dudala oraindik guztiz ulertu. Hango umoreaz eta irriaz jabetzeko han bizi behar da. Askotan galdetu izan diet jokolariei: "benetan uste duzue jendeak pasart honekin irri egingo duela?". Eta baietz, eta gogotik gainera, erantzuten didate. Ni saiatu naiz testuak dakarren irria eta jokaldi fisiko eta ekintzaren irria lotzen. Interpretazioa eta deklamazioa jokolarien esku utzi nahi izan dut. Hori errespetatu behar nuen derrigorrez.
DABID ZUAZALDE
Xirrixti Mirrixtiko jokolari bi "Herriko Bozak" Irisarriko errepetizione batetan antzesten: bata 'xuria, 'gorria' bestea.
46, 47

GaiezKulturaAntzerkiauzendariak
PertsonaiazOLASAGASTI2
EgileezUAZALDE1Kultura