"Gure Kulpa Negargarria Izan Da Lanak Beti Elizgizonen Eskuetan Utzi Ditugula Soil Soilik"

Koldo Mitxelenaren Azken Hitzak, Argia-ko Urtekarirako Elkar Hizketan
"Gure Kulpa Negargarria Izan Da Lanak Beti Elizgizonen Eskuetan Utzi Ditugula Soil Soilik"
Urriaren 5ean Koldo Mitxelenarengana jo genuen aurtengo "ARGIA. urtekari"rako elkar hizketa luzea egiteko asmoz. Nork pentsa zezakeen handik bost egunetara zenduko zitzaigula? Aparteko testigantza genuen elkar hizketa berari, eta horren laburpena eskaintzen dizuegu oraingoan.
ARGIA.–Beti izan duzu nobela bat idazteko gogoa. Hasi ote zara inoiz?
KOLDO MITXELENA.–Idazten hasi? Beno, bai, esan dezagun baietz. Behin edo, idatzi nuen zerbait, baina gero desegin egin zen. Baina deus gutxi. Beraz, nola esango nizueke, alde horretatik birjina moduan, edo dontzeila moduan har nazakezue; ez dut gehiegizko pekaturik egin.
A.–Askotan aipatzen duzu matematikak oso gogoko dituzula aspalditik.
K.M.–Hori ere lehengo kontu berbera da. Esan nahi dut, alegia, zerbait egiteko edo estudiatzeko, garaia nuenean aukera izan banuen, beharbada bide horretatik joko nuen. Baina nola aukerarik ez nuen izan, ezer egin gabe gelditu naiz. Nik beti izan dut interesa, hori beste kontua da, matematikek gure gauzetarako, hinkuntzalaritzarako esan nabi dut, zer balio dezaketen. Hori bai. Horretan beti izan dut interesa eta orain ere badut. Urruti samarretik baina badut.
A.–Hor saio batzu egin dira, ezta?
K.M.–Beno, bai, saioak era askotakoak egin dira. Hemen, bestetara joan gabe, erdaraz zenbait itzulpen badituzue aski ezagunak. Orain, beste alde batetik, Chomsky bera ere ibili zen bide horietatik. Ahalegin horiek zer ondorio izan duten jakiteko ni baino jakintsuagoren bat beharko litzateke. Beraz, ni neroni ere dudatan nago kontu horretan. Zenbait alde oso garbi ikusten dira, hori bai.
A.–Beharbada, kanpoan gutaz edo euskerari buruz idatzi denari kasu gehiena egin diona zu zara.
K.M.–Hori asko aldatu da. Esan nahi dut azken aldian jende asko kezkatzen dela kanpoko lanez. Zer probetxu atera nuen nik, esate baterako, eta zer probetxu ateratzen duten oraingoek, hori aurrerago bestek erabaki beharko duten kontua da, baina gauzak hala dira. Orduan, ni hizkuntzalaritzari buruz gehiago kezkatu nintzen hemengo jende gehiena baino. Hori horrela da.
A.–Askotan amorratzen zinen kanpoan idazten ziren astakeriak ikusita...
K.M.–Bai, baina nola esango nuke. Atseginago bizi zara horrelako gauzak agertzen direnean. Esan nahi dut, hori ernegarazteko bidea da, baina parre piska bat egiteko modua ere bai.
A.–Kanpoan egoten zen rigore falta hura aldatu al da?
K.M.–Horretan bakoitzak norbere taldeko eta eskolako kontuak esango dizkizu alde horretatik, eta ni ez naiz inongo taldekoa. Beraz, gehienez ere neronen eritzia eman dezaket, eta besterik ez. Zuk niri galdera egin didazu ni beste ofizio batetakoa banintz bezala, eta alde horretatik nik esango nizuke orain zinetan eta benetan lehenbiziko aldiz euskal filologiaren antzeko zerbait sortu dela. Hori bai iraunkorra dela. Ez dut esan nahi idazten den guztia ongi dagoenik. Baina joera hori finkatua gelditu da, eta hortik irteterik ez dago.
A.–Gasteizen batez ere...
K.M.–Beno, nik ez nuke auzi horretan sartu nahi, mementu honetan. Ulertuko duzu zergatik. Leku bat baino gehiago badira gai honetaz lan egiten dutenak, Euskaltzaindia bera, baina nik esango nuke Gasteizkoak baduela zerikusia finkatze horretan.
A.–Zergatik berandatu zen hainbeste euskal filologia estatalaren sortzea, aurretik zeuden pribatuen aldamenean? Batzuren ustez behintzat berandu etorri zen...
K.M.–Zuk esan didazu, beno, zenbait jende behintzat harriturik zegoela gauza pribatuen albamenean ez zelako besterik jartzen. Ba horretan ibili ginenean ez genuen laguntza gehiegirik izan. Hemen bertan, Donostian, eta ez kanpoan, ez genuen gehiegizko laguntzarik izan kontu horretan. Beraz, sortu baldin bazen, nire ustez behar baino lehenago sortu zen. Jakina, guretzat beranduegi, Euskal Herriarentzat beranduegi, baina sortu nik ez dut uste guregatik atzeratu zenik. Hori da erantzuna.
Badakizue, hemen bazegoen, eta ez da inortaz gaizki hitz egitea, hizkuntza kontuetan "distribución complementaria" deitzen dioten hori. Esan nahi dut: irakaskuntza pribatuak irakasten bazuen zerbait, orduan ez zen ezer publikorik jarriko hori berori irakatsiko zuenik. Eta hori da hemen izan den jokabidea. Zuk zergatik uste duzu hasieran Letretako Fakultatea zena Gasteizen sortu zela, eta ez esate baterako Donostian?
A.–Gerraurreko tradizioagatik agian?
K.M.–Ez, gerraurretik ez zegoen ezer, barkatu...
A.–Seminarioko euskal giroa, Lekuona e.a....
K.M.–Ez, baina ez! Hori Seminarioa zen, eta Seminarioa Seminarioa da. Gure kulpa negargarria izan da gure lanak beti elizgizonen eskuetan utzi ditugula soil-soilik. Nire ustez, Gasteizkoa axola handikoa zen garai hartan, bai Lekuonaren aldetik, bai Barandiaranen aldetik, eta lan ederra egin zuten. Baina lan hori zen ofizioz bestetara zihoan jendearentzat. Apez bat ez da ikasten ari, jakinduri mailan gora edo gorago zeratzeko: ari da bere lanetarako lanean. Orain, berari hau edo bestea gustatzen zaio eta horretan lan egiten du.
Beraz, Gasteizko fakultatea ez zen horregatik sortu han. Han sortu zen han bakarrik ez zegoelako zentro pribaturik. Han bakarrik ez zegoelako. Ez duzu Bilbora begiratu besterik, eta ez duzu Donostiara begiratu besterik. Beraz, jarri zen jarri zitekeen leku bakarrean. Besterik ez zegoelako.
A.–Gasteizko talde horrek gogotik heldu dio geroztik filologiari batez ere. Linguistika ez al da beharbada bazterrean utzi Gasteizen?
K.M.–Ez, ez da bazterrean utzi. Inondik ere ez. Hemen hasi gaitezen hasieratik. Ni ez naiz sekula filologoa izan. Aski da argitaratu ditudan gauzak ikustea hori argi eta garbi ikusteko. Orduan, ni zerbait izan baldin banaiz, hizkuntzalaria edo izan naiz. Edo hizkuntzalaria izateko gogoa nuen, edo bide horretatik nenbilen, nahi duzuna, baina sekula ez filologian. Orain, hemen euskarak nahitaezkoa du filologia, mementu honetan beharrezkoagoa hizkuntzalaritza baino. Nire ustez, e?
A.–Erabakiak hartzeko eta?
K.M.–Hemen bi gauza daude: gauzak nola diren, eta gauzak nola esplikatu behar diren. Bada zenbait jende deskripzio hutserako joera duena, eta bada zenbait jende gauzak maila horretatik gora esplikatu nahi dituena. Orduan, nire ustez, eta besterik pentsatzen duenak barka beza, lehenbizi gauzak nola gertatzen diren jakin behar duzu, eta gero saiatu gauzak horrela zergatik diren edo ez diren, horren arrazoiak aurkitzen. Baina lehenbizi behar dugu jakin gauzak nola diren.
A.–Batuarekin hasita, noraino izan zen zure erantzukizuna, edo noraino izan zinen batuaren aitajauna?
K.M.–Beno, hori zuek esan behar duzue, hori ez da nire kontua. Hor saltsa asko dabiltza kontu honetan. Baina jakina, Euskaltzaindiak hori aurkeztu zuenean ni hautatu ninduen, ez besterik, Arantzazun hori defenditzeko, eta Arantzazu ondoren beste. zenbait lekutan. Orduan, zuek esango duzue noraino naizen edo ez naizen.
A.–Erizpide sozialogikoak, idatzizkoaren tradizioa... horiek nola neurtu zenituen garai hartan?
K.M.–Ni politikan beti oso sartua nengoen, eta beti oso sartua egon naiz. Eta niri nola esplikatuko didazu Bilbon ez dela euskaraz egiten? Nik hori badakit. Beno, beraz hori zeharo naturala zen, pentsatzea jendearen joerak gauzak erabakiko zituela.
Beste bat. Arantzazuko kontuak eta besteak direla eta gauza bat bakarrik esan behar dut: nire ustez gauzak ez zirela batere gaizki atera. Han proposatu zen euskara batu eredu hori aski ongi atera da, edo mementu honetan ez da kontra gehiegizko jenderik.
A.–Erabaki haiek hartzeak haserrealdirik ekarri al dizu gero?
K.M.–Aizu, ez da gauza batere atseginik izan! Hori pentsa dezakezu, ezta? Beno, pentsa dezakezu, gauza hauetan jendeak bere bideak politika aldetik hartu dituelako askotan. Beste kontua da zuzen ala oker hartu dituen, baina beren ustez politika aldetik jartzen zituzten. Gero, nola esango nizuke? Zuk badakizu aski eta gehiegi nire alderdikideak ez zeudela batere batasun horren alde. Orduan, nireak ez bazeuden alde, pentsa dezakezu nik gauza asko entzun behar izan ditudala bata bestearen ondoren, batuaren kontrakoak eta nire kontrakoak bidenabar. Nik etsaiak ez ditut sekula faltan izan.
IÑAKI CAMINO. MIKEL MENDIZABAL
Mitxelenaren ustez, Euskal Herriak gaur filologiaren behar handingoa dauka hizkuntzalaritzarena baino.
44-45

GaiezHizkuntzaEuskaraBesteak
GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazMITXELENA3
EgileezCAMINO1Kultura
EgileezMENDIZABAL1Kultura