Joseba Jaka: "Irakaskuntzaren Motorraren Eraginez Dabil Liburugintza"

Joseba Jaka, "Elkar"eko partaideari elkarrizketa
Urte Luzetako Esperientzian Oinarriturik, Euskal Liburuaren Zirkuitoak Gertutik Ezagutzen Ditu
Joseba Jaka: "Irakaskuntzaren Motorraren Eraginez Dabil Liburugintza"
Zemagarra dugu Joseba Jaka, eta batez ere euskal liburuaren zabalkunde eta argitaratze kontuetan murgildua izanagatik da ezaguna. "Zabaltzen"en egiten du lan normalean, eta "Elkar'' argitaletxeko partaidea ere bada.
ARGIA.–Hasieran banatzen hasi zinetenetik gaur arte zer aldatu duk, eta zer mantzentzen duk? Hasierako asmo hartatik gaur egun dagoen montaia erraldoi honetara hainbeste aldatu al duk?
JOSEBA JAKA.–Aldatu dena duk, beharbada, bolumena, izugarri hazi egin dela. Eboluzioan horixe aldatu duk: haunditze izugarria eman dela. Bestela, asmotan ez duk hainbeste aldatu, hau duk, berdintsu pentsatzen segitzen diagu, liburugintzari buruz orokorki genuen pentsakera hura berdina duk gaur egun. Nahi baduk, lana egiteko modua aldatu duk lehen infraestruktura aldetik edozein modutan aritzen gintuan, eta gero eta era profesionalago batetan funtzionatzen hasi gaituk, enpresa giroago batetara pasatu beharra...
A.–Hasieran aipatu duk liburugintzari buruz zenuten asmoa. Nola definituko huke asmo hori?
J.J.–Euskal kultura nolabait orokorki desarroilatzeko gure ahalegina egitea zen asmoa, eta gaur egun ere bai. Gure apurtxoa, ikutzen ditugun aldeetatik. Hasieran gure asmoa euskal liburuak presentzian irabazte horretan zentratzen huen, oso liburu gutxi zeuden euskaraz, ez hituen normal komertzializatzen (azokak, harpidetzak e.a.). Nolabait, normalizatze bide batetan terrenoa irabaztea. Hasieran liburuak zabaltzea izan huen, eta gero argitaratzea etorri huen. Eta musikan ere gero berdin gertatu duk. Gure asmoa izan duk arlo guzti horietan topera desarroilatzea. Asmo berarekin segitzen diagu orain ere.
A.–Liburugintzan urtetik urtera gorakadak egon dituk, eta hamar urteko epean ikaragarria izan duk hazkuntza hori. Zein faktorek jokatu ditek horretan?
J.J.–Batez ere irakaskuntza eta ikastolaren hazkundea, nolabait euskara irakaskuntzan indartzeak ekarri dik hori. Nahitaez horrekin lotua zegok. Horrek ekarri dik liburu sail batzuren handitzen joatea, eta argitaldariak gehien bat horretan bolkatu dituk. Orain batez ere liburuak saltzen dituk irakaskuntzaren influentzian. Hortxe eman duk izugarrizko aldaketa. Eta ez euskarazko liburuan bakarrik, erdarazkoan ere izugarri aldatu duk alde horretatik. Gero eta gehiago zebilek irakaskuntzaren motorraren eraginez. Testu-liburua ez bada, gomendatua edo agindutakoa duk. Berriz, norberak irakurtzeko erosten den hori izugarri jeitsi duk.
Gero, azken urteotan, aitortu beharra zegok egon diren laguntzatxo horiek, Gobernutik eta, asko izan ez badira ere, laguntza bakoitzak asko suposatu ez badu ere, zalantzak daudenean, liburu bat argitaratu ala ez, jendea errazago animatzen dela nabaritzen duk.
A.–Asketan inpresioa zegok garai batetan etekina uzten ez zuten liburuak errazago argitaratzen direla. Hik ere horrela ikusten al duk?
J.J.–Nik ez diat honetan beharbada hainbesterainoko diferentziarik nabaritzen. Jakina, orain argitaldariak enpresago dituk, eta beste molde batzutan ibiltzen dituk. Lehen gehiago taldeak hituen, militantzia giroan bakarrik ibiltzen ziren etxeak. Gaur egun gastu gehiagotan zebiltzek argitaldariak, eta beharbada heuren kalkuluak gehiago egin behar dizkitek, estali behar dituzten gastu fijo gehiago dizkitek, jende gehiago, eta horrek nolabait gehiago neurtu arazten ziek. Baina uste diat orduan ere liburu bakoitzean sartzen zen dirua errekuperatzea ere begiratzen zela. Orduan harpidetzatik mantentzen hituen gehien bat.
Argitaratu ere, nik uste diat gaur egun etekina ematen ez duten liburu dezente argitaratzen dela. "EIkar"en kasuan, adibidez, guk portzentaia handi bat etekinik ematen ez duten liburutan izaten diagu. Kostoak estaltzen ez dituztenak, asko, epe motz edo erdi-epe batetara behintzat. Beste argitaldariek ere bataz beste horixe egiten dutela uste diat, batzuk baita imajina zaintzeko ere.
A.–Lehen esan duk argitaletxeak orain lehen baino enpresago direla. Hori hiretzat positiboa al duk?
J.J.–Niretzat bai. Hori nahitaezkoa diagu nahi baldin badugu euskal kultura normalizatzen joatea. Ez diat esan nahi horrekin besteak eliminatu behar direnik, edota lekurik ez dutenik. Bestela, arriskua izango genikek nahiko gauza marjinaletan gelditzeko. Kultura desarroilatuko bada, beste hizkuntza guztietan lortu den malla bera lortu beharko dik gureak ere, eta argitaldariak enpresa bihurtzen diren neurriak horrek adierazten dik besteen parean normalizatzen goazela, indarra hartzen ari dela.
Nik oso zaila ikusten diat orain dela 10-12 urte egiten ziren liburu-tipoekin desarroilo handi bat lortzea.
Hori errez nabaritzen duk. Orain dela hamar urte euskal liburuak puntu-puntutan aurkituko huen. Gaur egun, gehiago edo gutxiago, toki guztietan ikusten dituk, presentzia minimo bat lortu duk eta horrek esan nahi dik erdal liburuari terrenoa irabazi zaiola. Uste diat bideak horrela joan beharko duela.
A.–Banaketa sareak topea jo duela uste al duk, aski malla ona lortu duela?
J.J.–Nahiko hedadura ona lortu dik, esate batera Gipuzkoan. Probintzien artean bazegok aldea, Gipuzkoan adibidez eta Bizkaian ere dezentea–Nafarroan orain ari duk lortzen–. Horrek lotua ziek euskararen prozesuarekin, eta hori argi ikusten duk. Edozein modutan, hedadura nahiko ona bat dagoela esan litekek. Halere, euskal kultura eta euskara hedatzen joango bada, espazioa irabazten joan behar duela argi ikusten diat, baina beharbada toki beretan. Esan nahi diat adibidez liburudenda batetan orain halako espazioa baldin badago euskal liburuari eskainia, espazio hori handitzera jo beharko du.
A.–Euskal gaiaz liburuak euskaraz nahiz erderaz izan daitezke, baina erderazko hainbeste ez duk ikusten gaur. Zergatik?
J.J.–Hor aldaketa izugarria eman duk adibidez. Orain dela 10 urte ateratzen zen euskal gaiko liburua gehien bat erdaraz ateratzen huen. Gosea zegoen politika aldetik eta, baina giroa aldatu denean horri buelta eman zaiok. Aldatu dena liburu-tipoa duk, euskarazkoa hazi bait da irakaskuntzari lotua joan den neurrian. Gai aldetik, historikoak edo kulturalak, biak jeitsi dituk, bai erdarazkoak eta bai euskarazkoak. Euskaraz hazi duk baina beste liburu-tipo batetan.
A.–Elkar hizketa hau bukatzeko, berriz ere infraestruktura gaietara bueltatuko gaituk. Askotan esaten da zuek monopolioa daukazuela, batez ere zabalkunde mallan. Hik uste duk monopolioa ona dela?
J.J.–Ez,: monopolioak beti txarrak direla esan ohi duk, ezta? Monopolio hitzak berak halako zentzu peioratiboa dauka, eta horregatik ere askotan gutaz hori entzuten dugunean amorrazioa ematen ziguk. Gertatzen duk gu urte gutxitan asko hasi garela, eta une honetan guk banatzen dugula euskal liburuaren zati handi bat, baina hori izan duk lanean gogor saiatu garelako, ateratako etekina berriz projektuan sartuz. Zeuden beste zabaltzaile batzu beharbada euskal liburuak eskatzen zituen baldintzetara egunean jartzen joan ez direlako, azpiegiturarik ez dutelako desarroilatu, desagertu egin dituk edo distantzia handi batetara gelditu dituk. Nahiz eta hemen monopolioaz hitzegiterik ez dagoen, ze adibidez «Erein» ere bere sarearekin ibili duk, baina ez dik mantendu, desegin egin dik eta beste banatzaile bati eman ziok, erderazko liburuekin ari den bati. Hor ere bazegok aldaketatxo bat, gu euskal liburu guztiak eramaten ibiltzetik pasatu gaituk guztiak ez banatzera. Beste banatzaileak, eta baita erderazkoarekin aritu direnak ere, euskarazkoarekin hasi direlako. Orain arte erderazkoarekin aritu direnak orain euskarazkoak hartu nahian dabiltza. Hor ere zatitze bat etorriko duk nolabait. Eta nik ez diat gaizki ikusten, guk ez diagu pretentsiorik monopolio bakarra izateko.
JOSU LANDA

"Zabaltzen"ek Igaran duen almazentzarrean aritzen normalean lanean Joseba.
Josebak dioskunez, ez dute pretentsionk monopolio bakarra izateko.
50-51

GaiezKulturaArgitalgintArgiteletxeElkar
GaiezKulturaArgitalgintArgiteletxeabaltzen
GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazJAKA3
EgileezLANDA2Kultura