Jon Bilbao: "Egunean ez dagoen bibliografia, historia da"

Laura Mintegi

1986ko ekainaren 08an

Inprimatu

Jon Bilbaori elkarrizketa
Jon Bilbao: "Egunean ez dagoen bibliografia, historia da"
Berriki egin dioten omenaldia dela eta, egunkari guztietako orrietara egin du salto Jon Bilbaok, baina euskaltzaleentzat orain urte asko da ezaguna. Atea beti zabalik duen Getxoko baserri berriztuan hartu gaitu, eta han, mahai gainean, mota eta gusto guztietako aldizkariak ikusi ditugu: kulturaz, musika erradikalaz edo ekonomiari buruzkoak, baina denak euskal gaiaz eta barruan fitxa bat daukatela. Horixe izan da urtetan burutu duen lana. Fitxak eta fitxak egitea, munduko liburutegi eta unibertsitate guztietan arakatuta. Berak badaki non zer aurki daitekeen, esaterako ARGIA aldizkaria osoa Washington-eko Kongresuko liburutegian dagoela.
GALDERA: Nonbaitetik hasi behar dela, has gaitezen orain gutxi argitaratu den berri horretatik, hau da, CIAk berarentzat lan egitea eskatu zizula.
ERANTZUNA: Are gehiago, ni CIAkoa nintzela esan da, eta gainera bere burua informatutzat eduki zezakeen jendeak esanda. Niri inor ez zait etorri CIAkoa zena esanik informazioa eskatzen. Eta hobe horrela izan balitz. Seguruen baietz esango nion. Informazioa eman izango nion, orain zuri ematen dizudan modu berean. Baina guri eskatu zigutena, beste baten bidez, zera izan zen, hango pertsona batzu hemen ikasle moduan sartzea. Eta hori ez genuen ondo ikusten, benetako ikasleek zuten eskubidea mozten zelako.
Eta agian bai eman diet informazioa, konturatu gabe, nik betidanik enbaxadekin tratu handia izan dudalako. Baina heurei zuzendutako txostenik inoiz ez dut egin.
GALDERA: Hel gakizkio orain gure gaiari, bibliografiari. Batzutan zera ematen du, Ameriketara joatea kasualitatea izan zela, fitxak egiten hastea ere beste kasualitate bat izan zela... baina momenturen batetan aurrera jotzeko erabakia hartu behar izango zenuen, ezta?
ERANTZUNA: Kasualitatearena egia da. Horrela da. Nik inoiz ez nuen pentsatu honelako lan batetan sartuko nintzenik. Niretzako fitxak ziren, lanerako fitxak. Baina gerrateak New Yorkera eraman ninduen, garairako ez-ohizkoa, eta han oso gauza gutxi zegoen egia esan, "Yakintza" eta besteren bat. II Gerratearen erdian pentsatu nuen, gerratearen amaierarako ona izango litzateke euskal ikertzaileentzat bibliografia bat egitea, zeramaten hamar urtetako hutsunea bete ahal zezaten, hamar urtez isolaturik egon zirelako.
GALDERA: Zeintzu izan dira, erabakitzeko momentu haietan, aurrera jotzeko bultzatu zaituzten arrazoiak?
ERANTZUNA: Momentu bat baino gehiago egon da aurrera jotzeko erabakia hartu behar dudala. Hasiera batetan, nik 1950era ko jarri nuen helmuga. Baina urte horretan Kubara joateko behartuta egon nintzen, eta bertan lau urte pasa nituen. Hona heltzean 1 954an, beste fetxa bat jarri nuen, eta 1960an epea ia ia amaitzear zegoenean, hemendik joan behar izan nuen, eta Washingtoneko Kongresuko liburutegian itzelezko materialea pilatu nuen urtebetean, batez ere aldizkarietako materialea. Eta horrez gero jadanik ezin nuen atzera egin. Epeak etengabeki jartzen nituen, baina beti apurtzen nituen. Eta gaur arte.
GALDERA: Bibliografian hizkuntza batzu agertzen dira, zeintzu hizkuntza dira euskal gaiaz informazio gehien aportatzen dutenak?
ERANTZUNA: Euskaraz aparte, lehenik gaztelania, eta gero frantsesera, jakina, eta hirugarren ingelesa. Hurrengoa alemanera da. Italianoeraz gauza batzu agertzen dira, baina ez gehiegi euskal arazoetaz. Eta gainera ez dugu orain linguista bat ere italiarra denik. Alemaneraz lehen baino gutxiago egiten ari da, baina bada interesgarria bidaia-li buru ugari egiten ari delako, eta liburu horietan Euskal Herritik egindako bidaiak ager daitezkeelako.
Errusieraz ere badago nahiko lan publikaturik, eta pilatuta dauzkagu, baina lau urtetako atzerapenaz gabiltz. Laster publikatu beharko dugu materiale guzti hori.
Nik orain zera proposatu izan dut, euskaraz dauden tituluak gaztelaniara itzuli behar direla, bestela euskaraz idazten denaren berri bakar bakarrik euskaldunek edukiko dute. Antropologo batek jakin behar du bere gaiaz zer dagoen, eta gero ahal duen moduan eskuratu informazio hori. Eta gaztelanierara egitea proposatzen dut, euskal arazoetaz arduratzen den edonor gaztelania jakitera behartuta dagoelako.
GALDERA: Hainbat naziotako liburutegietan egon zara, baina zure lana batez ere Estatu Batuetan burutu duzu. Hura da materiale gehien daukana ala?
ERANTZUNA: Amerikan lan egitea Europan egitea baino askoz ere errazagoa da. Washingtoneko liburutegi horretan Europa ko aldizkari guztiak daude. Eta Europan leku batetik bestera, nazio bakoitzera jo behar da bertako aldizkariak aurkitzeko. Eta horixe da Estatu Batuek munduko alde guztietan interesak dituztelako, eta kongresistek erabakiak hartzeko, ahalik eta informazio gehien eta zehatzen eduki behar dutelako. Horrela, Kongresuko liburutegiak mundu osoko aldizkariak jasotzen ditu (bai eta zuen ARGIA aldizkaria ere). Baina arrazoi nagusia ez zen Museo moduko Liburutegia egitea, baizik eta kongresistek momentuoro nahi duten munduko aparteaz eta gaiaz-kontsulta dezaten, erabakiak hartu aurretik.
Libiako kontuan, behin behineko itzultzaile gehiago kontratatu behar izan dira, Libiako egunkari eta aldizkari guztiak itzuli ditzaten, eta honela, kongresistek han esaten ari denaren berri zehatza eduki dezaten.
Leku hori, nire ustez, bibliografigile batentzat dagoen leku arriskugarriena da. Sar zaitezke, eta bertan urteak eta urteak eman arakatu ezinean, nahiz eta heurek ikusteko erraztasun guztiak eman. Sarrera librea da, baina kontrol handiak dituzte.
GALDERA: Orain arte lan erraldoi hau zeuk bakarrik egin duzu, baina erakunde eta instituzio publikoek ez dute honetaz zer esanik?
ERANTZUNA: Nik bakarrik egin dut, baina atzerapenez, eta ez behar litekeen zehaztasun osoz. Leku betara banoa, eta zenbaki pare bat falta bada, edozergatik, gero ezin naiteke berriro itzuli, eternoa izango litzatekeelako, eta horrela zehaztasuna galtzen da. Orain Eusko Jaurlaritzak interesa hartu du, baina dirua mugatua da, eta lehentasunak jartzerakoan sortzen dira arazoak. Elkartea egin dugu laguntza horiei begira, errazagoa delako elkarti bati ematea norberari baino. Elkartea sortzearen ideia Jaurlaritzarena berarena izan da. Momentuon bi gaude hau egiten, laguntzen nauen Luis Moreno eta biok.
GALDERA: Laguntzaz mintzatu gara, baina oztopoez ere mintza gintezkeen. Urte hauetan zehar inolako oztoporik jarri izan dizu inork?
ERANTZUNA: Elias Amezaga bere artikuluan "etsai ezkutuez" mintzatzen da, eta egia esan ni ez naiz konturatu. Agian "etsaiak" egon dira, eta ni ez naiz horretaz ohartu. Beharbada jauzi izan naizenean, zangartekoa egin baino, ni neu behaztopatu naizela pentsatu izan dut.
GALDERA.–Harritzekoa dena zera da, horrenbeste urtetan Amerikan bizi ondoren, gero berriro bueltatzea hona. Euskaldun gehienak han geratu dira, eta heuren seme-alabak guztiz "amerikanuak" dira.
ERANTZUNA: Ni ez naiz kasu tipikoa. Diferentzia handiena da seme-alabak non hezitzen diren. Nire seme-alabak hemen integraturik daude, eta horregatik izan zait niri ere posible hona bihurtzea. Dena den nik beti eduki dut argi hona bueltatu behar nintzela. Eta hemen inoiz ez dut sentitu hango "morrina", ezta zirrikiturik ere. Zerbait faltan hartzekotan, han ditudan medioak dira, liburu bat kontsultatu orduan, eta hemen lortzea oso zaila zaidala, baina besterik ez.
Hemen liburutegiak oso goiz ixten dituzte, eta jaiegunetan ere bai, eta tabernak aldiz beti daude zabalik, jaiegunetan barne. Tabernara joatea bultzatzen dute, liburutegira bultzatu beharrean. Jakina, tabernek zergak ordaintzen dituzte, eta liburutegiek ez.
GALDERA: Eta bibliografia egiten zenuen artean, bizitzeko lana ere egin beharko zenuen noski.
ERANTZUNA: Beti aurkitzen zen zeredozer. Estatu Batuetan lan erraztasunak oso handiak dira. Beti aurkitzen da lana, nahiz eta behin behinekoa izan. Gero bestalde ere, errazago botatzen zaituzte. Horretarako ere erraztasun handiagoak daude. Baina inoiz ez naiz oso estu ibili. Gainera horretan ere ez da pentsatzen.
GALDERA: Eta zeintzu dira orain, epe laburrerako dituzun beste proiektuak?
ERANTZUNA: Lehen aipatu izan dudan bezala, orain ere badaukat beste epe bat jarrita, baina orain desberdina da, hemendik aurrera, eta sortu dugun elkarteari esker, laguntza edukiko dudalako. Orain egin behar duguna zera da, bibliografia beti egunean mantentzea, Telefonikak listina mantentzen duen bezala. Imajina zer izan daitekeen hamar urtetan berrizten ez den telefono listina. Ba gauza bera gerta daiteke bibliografiarekin. Zeren, egunean ez dagoenean bibliografia bat, historia da. Liburu bat ateratzen denetik bibliografian agertu arte ezin dira hiru urte baino gehiago pasatu, eta jendeak horren ziurtasuna eduki behar du. Bibliografigileengan konfidatu behar du.
Bestalde, bibliografia batek zerbitzu ona eskeni behar die ikertzaileei, eta honela euskal gaiei buruzko ikerketek ere kalitatea irabaziko dute, zeren, hemendik aurrera, edo zein gai ikasi nahi dela, aurretik behintzat horretaz zer idatzi den jakin behar du ikertzaileak, eta guzti hori gure bibliografian pikatuta aurkituko du.
GALDERA: Beraz, honetan segitzeko asmoa duzu, eta honela beti arte, ezta?
ERANTZUNA: Federiko Krutwigek orain hogei bat urte edo esaten ohi zuen hurrengo berrehun urtetarako proiektuak zituela, eta niri ere halako zerbait gertatzen zait.
Laura MINTEGI
27-31

GaiezHizkuntzaEuskaraIkertzailea
PertsonaiazBILBAO1
EgileezMINTEGI1Hizkuntza

Ameriketara

Irakurrienak

Matomo erabiliz

"Badira hartzea merezi duten arriskuak, genozidioa gelditu behar dugu"

Zigor Olabarria Oleaga

"40 landare mota ditugu oihan baratzean, urte osoan bertatik jateko eta tresna xinpleekin lantzeko"

Estitxu Eizagirre

EAJk Mundakako bere alkatea presionatzen zuen, udaleko idazkariaren gainetik aritzeko

Xabier Letona Biteri

Bizkaia: EAJren gotorlekua kolokan?

Jon Azkune Torres

Ez da zapalkuntza? Orduan, asimilazioa

Ane Ablanedo Larrion

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Ameriketara

2020-01-24 | Urko Apaolaza Avila

AEBetako gas-ganberan hil zuten euskal artzaina

Bizi hobeago baten bila Ameriketara artzain joan ziren euskaldunen arketipo jakin bat iritsi izan zaigu, normalean literaturaren bidez, erruz lan egin eta euren sorterrira diru apur bat eginda itzuli ziren horiena. Bada beste historia bat maiz kontatzen ez dena: lurralde urrun... [+]

2019-07-04 | Fernando Merino

Juan Sebastian Elkano

Lehen mundu biraren bosgarren mendeurrena ospatzen ari gara eta Juan Sebastian Elkanori dagokio horren loria eta ohorea.

2018-04-06 | Iñaki Bizkarra

Arbolak mintzo

MULTIMEDIA - dokumentala

2017-01-29 | Jakoba Errekondo

Sagard eta huroiak

Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]

2016-08-31 | Onintza Irureta Azkune

'Katalina de Erauso' Pastoral

A character hidden on stage

During the 17th century, an adolescent runs away from the Dominican convent in Donostia because it feels like a prison. Going to America, the adolescent fights for the king of Spain and oppresses the local people; spends decades shaking a sword around in the New World. No, it is... [+]

Eguneraketa berriak daude