«Bistan da ETBn hizkuntz eredua birplanteatu nahi dutela»

1985eko urriaren 27an

Joan Mari Torrealdairekin elkarrizketan.
Joan Mari Torrealdairekin, bere tesinaz
«Bistan da ETBn hizkuntz eredua birplanteatu nahi dutela»
"Euskal Telebista eta euskararen arazoa" tituluaz, Lizentziatura-tesina aurkeztu berria du Joan Mari Torrealdaik Informazio-Zientzien Fakultatean, ETBren nondik-norakoa sakonki aztertu du Torrealdaik bere ikerlan honetan; egun batetik besterako arduradunen deklarazio aldakorrak baino urrunago joan eta. metodologia zientifikoa erabiliz, dokumentazio-iturrietara jo du: egunkari eta aldakarietako 438 artikulu; Eusko Jaurlaritzako' Eusko Legebiltzarreko, ETB eta Administrazio Batzordeko dokumentazio, baita Herri Erakundeen eta zenbait inplikaturen artxibategiak ere arakatu ditu. Ramon Labaien Kultur Sailburu ohiarenak, kasu. Bibliografan soilik 40 orrialde eskaintzen dituen lan honek, ondorio ongi finkatuak ematen dizkigu ETBren ibilbideaz eta geroaz.
Tesina Unibertsitalean aurkeztu nuen egun berean izan genuen egilearekin elkarrizketa hau egiteko aukera.
ARGIA.– ETBn oraintsu gertatu diren arduradun aldaketak, eta arduradun berrien jarrerak berriro plazaratu dituzte zalantzak ETBren etorkizunaz. Egia esan, zuzendari berriaren, Gorardoren, deklarazio kontrajarriak irakurriz eta, batek ez daki sarritan zer pentsa. Posible ote da guzti hori baino sakonago joan, eta ETBren norabidea aztertzea? Nola burutu duzu zeuk azterketa hori?
Joan Mari Torrealdai.–Nire azterketaren gaia euskarazko Telebista Euskal Telebista da. Bainan honen azterketa zientifikoa burutzeko, beharrezkoa da, elementu bakoitza bere soilean eta aparte aztertu beharrean. batasun bezala hartzea. Ez da, beraz, komunikazio-azterketa soila; ez da hizkuntza analisi soila ere. Beraz. ETBren projektua dago alde batetik, agintaritzaren projektua, eta bestetik gizarte-indarren jarrera. Eta juxtu juxtu hortxe kokatzen dugu gure lana.
A.–Has gaitezen, puntuz-puntu azterketa horren emaitzak eskaintzen. Zein izan da ETBren sorrera-projektua?
J.M.T.–Eusko Jaurlaritzaren jatorrizko projektua horrela laburtzen da:
a) Eusko Jaurlaritzaren komunikazio-programaren zati bat baino ez da ETB; honi gehitzen zitzaion beste telebista-kanaletan ere euskararen presentzia lortzea, eta, batez ere, hirugarren telebista-kanala lortzea, 1980-84 eperako Gobernuaren Egitamuan b) ETB eraikitzeko laugarren kanal aukeratu zen, Autonomi Estatutuaren 19. Artikuluan oinarrituz eta titulartasun euskalduna emanez, eta horrela jokatzeko arrazoiak politikoak izan ziren batetik (Madrilekin negoziaketa zaila, euskal komunikabideen azpiegitura lortzea), eta linguistikoak bestetik (ETB, euskararen sendapen-tresna bilakatzea).
c) Euskara eta ETB estrukturalki lotuak agertzen dira, telebista euskalduna da jabegoz eta hizkuntzaz, eta erdara sartzea, mugatua izan bada ere. Erdaldungoari egindako kontzesio probisional bezala aurkeztu da, hirugarren kanala lortu bitartean.
d) ETB telebista osoa da, arrunta, eta ez alternatiboa, ez edukazionala ezta folklorikoa; azken hautapen honen funtsa soziolinguistikoa da: euskararen normalizazioak behar duena zera da, euskarak telebistaren funtzioak oro betetzea, telebistako arlo, arazo eta gai guztiak euskarak okupatzea.
A.-Eta projektu honen aurrean, zein izan da Gizartearen erantzuna?
J.M.T.-Projektu honek gizartean izan duen oihartzuna nahiko mugatua izan da, eta askoz mugatuagoa eztabaida. Arazorik eztabaidatuena hizkuntz eredua izan da, alegia, ETBk zein hizkuntzatan izan behar duen. Bi jarrera agertu dira: jarrera erdaltzaleak erdara gehiago sartu eta ETB elebiduna bihurtzearen alde jokatu eta jokatzen du. Jarrera euskaltzaleak, aldiz, dagoen erdara hori berori ere ezabatzera eta ETB euskara hutsez egitea bilatzen du.
A.- Eta zeintzu izan dira jarrera bakoitzaren protagonistak?
J.M.T.-Protagonistei so, alderdi politikoak, kultura taldeak eta zenbait gizabanakok parte hartu dute ezatabaidan. Baina indar horie dena ez dute jokatu modu organizatu eta kanpaina gisakoan. EHE salbu, Erdaltzaleen artean, CP izan da alderdirik aktinoena, PSOEren izenean Raúl Guerra Garridok hitzegin du, eta gizabanakoetan, Restituto Zorrilla Informazio-Zientzien Fakultateko irakaslea. Euskaltzaleen artean, Euskal Herrian Euskaraz (EHE) izan da, ekintza ugari eta biziak antolatuz, talde bezala jokatu duen bakarra.
A.- Eta zeintzu izan dira eztabaidagune printzipalak?
J.M.T.- Inkestek protagonismo anormalki haundia izan dute; 7 inkesta egin dira denetara, lau audientzia neurtzeko eta hiru jendearen eritziak jasotzeko. Eta hauetaz baliatuz, oposizio erdalzaleak gaztelania sartzea eskatu du. Egunkarietan, berriz, posizionamendua oso esanguratsua bilakatzen da: "El Correo Español-El Pueblo Vasco", "Diario Vasco", "Gaceta del Norte" zaharra, "Tribuna Vasca" eta "El País" dira erdarazaleen plataformak, ETB euskaldunarenak, ia esklusiboki "Egin" eta "Deia". "Deia"n, egia esan, bietatik agertu da, batez ere azken hilabeteotan.
A.- Zein izan da, denbora honetan, ETBk lortu duen onarpen soziala?
J.M.T.-Euskaldungoaren erabateko onarpen ia akritikoa izan du ETBk. Egon izan den kritikaren zati nagusia ETB elebakarreko bihurtzearen aldekoa izan da. Erdaldungoaren jarrera ez da konfrontazioa izan; oposizioa, espero eta beldur zen baino ahulagoa izan da; galderak halere zutik dirau; oposizio hori oraino bilakatuko den gizarte-fenomeno...
A.- Zein izan da, baina, ezatabaidaren mamia?
J.M.T.- Bi ardatz nagusitan oinarritu dira kritikak: programazio-eredua eta hizkuntz eredua, biak loturik doazelarik (lehen esan dudan bezala, euskararen normalizazioak programazio osoa eskatzen du). Erdaldunek erabili dituzten argumentoak: telebista publikoa denez, denontzat izan behar du, ez euskaldunentzat bakarrik; errealitate sozial pluralari erantzun behar dio; pluralismo eta demokraziaren izenean, elebiduna izan behar du. Eta euskaldunen argumentazioa: euskaldunon eskubidea, eta batez ere ecología informatiboa deituko genukeena: badira erdal telebistak, eta euskaldunok geurea behar dugu.
Azken batean, eztabaida honen kokaleku egokia "Euskara eta gizartea" da. ETBk bere egiazko eraginagatik baino areago balio du bere sinbolismoan; aldekoentzat zein kontrakoentzat, euskararen gizarte-presentzia eta modernotasuna sinbolizatzen du ETBk. Ideologia erdarazale bezala defini genezakeen korronte horretan, linea diferenteak daude. Batzuk funtzio identifikatzailea bera ere ukatzen diote euskarari: "euskarak ez gaitu egiten euskaldun, erdara ere Euskal Herrikoa da". Beste batzuk, ordea, funtzio pragmatikoa ukatzen diote euskarari: ez diote kapazitaterik aitortzen gaurko komunikazio-tresna izateko.
A.-Ze argumentu kontrajarriko zenuke zuk, halakoak entzunda?
J.M.T.- Euskarak ETB eta gehiago behar du, ze gizarte-komunikabiderik gabeko hizkuntza, hizkuntza hila da. Hizkuntza minorizatu bateko egoeran, bidezkoa deritzogu hizkuntz normalizazioaren funtzioan telebista legitimatzeari.
A.- ETBk bete al du orain arte zure ustez, jatorrizko projektua?
J.M.T.- Jatorrizko projektuan, ETB Euskal Telebista Nazional bezala finkatzen zen. Baina praktikan ez da horraino iritsi, bi gauza ditu eskas: euskara hutsez ez izatea, eta Euskal Herri osora ez hedatzea.
A.-Erdaltzaleek diotenez, ETBren audientziak ez du justifikatzen medioa.
J.M.T.- Audientzia hutsean ez dago, ezin da egon, ETBren legitimazioa.
Audientzian bere burua justifikatzea telebista komertzialen jokamoldea da, ETB aldiz euskararen normalizazioaren funtzioan dago. Nik uste ekologia informatiboaren kontzeptua dela giltzarria arazo honetan, diskriminazioaren antidotoa delako, hain zuzen ere.
"JB kolektiboak eta Gorordo zuzendariak erdaltzaleen salakuntza berberak ETBri"
A.- Zein da, azkenean, Gasteizko Gobernuaren politika ETBn?
J.M.T.-Ez Gasteizen ez Madrilen ez dago oraino definitua politika telebisiboa. Alde batetik, TVE frankismoan bezain zentralista da, eta ez du euskararentzat lekurik. Bestalde, Gasteizko Gobernuaren politika telebisiboa gaur zein den nork daki? Lehen Gobernu-aldian agindu zuena ez du bete, ikusi dugun bezala. ETBk berak bustinezko zangoak ditu, TVE etsaigoa eta zenbait alderdiren oposizio erdaltzalea dela medio, eta orain larriena, PNVren zenbait sektoretan, aparatoaren inguruan, azkenaldian agertu diren kontzeptuak, ETBren aldakuntza batera apuntatzen dute, txarrerako aldakuntzara alegia. Pertsona aldakuntzak jarrera aldakuntza dakar; JB deitu eta "Deia"n idazten duen kolektiboak, eta Gorordo zuzendari berriak ETBri buruz esandakoak, orain arte oposizio erdaltzaleak ETBren eredu linguistikoaren aurka esandako gauza berak dira.
Hauen deklarazioetan agertu den hizkuntza hauxe da: "es un medio que debe respetar y reflejar la puralidad de la comunidad a la que sirve" ("El Correo Español", iraila 26). "Hay que tener en cuenta la importancia de un colectivo de este país que desconoce el euskara y evitar que de ahí partan rechazos" (ib.). "Introducir elementos de flexibilidad". Begien bistan da ba, ETBren hizkuntz ereduaren birplanteaketaren aurrean gaudela.
A.- Baina, bestalde, ezin da ETBren hazkundea amaitutzat eman...
J.M.T.- Ez ETB berarena, ez komunikabideen politika. Agian orain da sasoia hirugarren kanalarena planteatzeko.
Baina ETBri begiratuz, hoberenak erakusteko dago. Gaur gaurkoz bere prozesuaren erdibidean dago, eta biderdian geldituko da hazkuntza moztuez gero. Gaur egun informatzaile eta itzultzaile da gehienbat ETB. Ekoizpen propioa, produkzio propioa egin beharrean dago. Telebista gaztea da ETB, mamitu gabekoa; jaioberria, esateko.
Zaila da, kondizio hauetan, behin betiko eritzirik ematea, batez ere bere egiazko tamaina emateko daukanean. Tamaina hori barne produkzioak erakutsi behar du. Orduan egin ahalko da ETBren kultur politikaren balorapen orokorra. Oraingoz egin dezakeguna da gogoratu eta azpimarratu Miramon gabe Iurretak ez duela gizarte-legitimaziorik luzarora: ez politikorik, ez kulturazkorik, ez eta linguistikorik.
Tesinaren edukiaren laburpen estua diren deklarazio hauetan utzi beharko dugu oraingoz hau, Agian Juan Mari Torrealdairen azterlana liburu bezala argiatraturik ikusiko dugun artean. Behintzat dudarik ez dago, gaurko euskal gizartearen eztabaidagune erdi-erdian kokatu behar dugula Torrealdairen lana.
Karmelo LANDA
23-25

GaiezKomunikabidTelebistaETBBesteak
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzErabilera
PertsonaiazTORREALDAI1
EgileezLANDA3Komunikabid

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Iaz gehien mailegatu zen euskarazko liburua, Nerea Ibarzabalen 'Bar Gloria'

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Gazara bihar abiatuko dela iragarri du Askatasunaren Ontzidiak, Israel, Alemania, Erresuma Batua eta AEBen “presioen” gainetik

Zigor Olabarria Oleaga

MAPA | Zer bozkatu dute zure bizilagunek?

Asier Iturralde Sarasola

"Badira hartzea merezi duten arriskuak, genozidioa gelditu behar dugu"

Zigor Olabarria Oleaga

Berde-Bildu hegoaldetik

Maite Díaz de Heredia Ruiz de Arbulo

Azkenak

2024-04-24 | Mikel Garcia Idiakez

Jaioberrien orpo-proban gaitz gehiago aztertzera behartuko du Osakidetza Espainiako Gobernuak

Jaurlaritzari koloreak atera dizkio Espainiako Gobernuak: Osakidetzak iragarri berri duenean jaioberriei egiten zaien orpo-proban hamalau gaitz antzeman ahalko direla aurrerantzean, gutxienez 22 gaitz behatu beharko ditu, Madrilen aginduz. Nafarroak dagoeneko 30 gaixotasunen... [+]

2024-04-24 | Juan Aldaz Arregi

Athletic zuri ta gorria, zu zara nagusia, baina zertan?

Gizonezko futbol profesionalaren gaitasun (im)mobilizatzaileari buruzko hausnarketa soziologikoa (artikulu hau EHUren Campusa aldizkariak argitaratu du)

2024-04-24 | Mikel Garcia Idiakez

Neskak eta ikasketa zientifikoak: 6 urteetatik unibertsitatera bitarteko harreman gatazkatsua

Neskek gaitasun matematiko eta zientifikoekiko txikitatik duten pertzepzio, autopertzepzio eta bizipenen eraginez, zientzia arloko ikasketei muzin egin eta bestelako karrerak aukeratzen dituzte. Hala dio ikerketa berri batek.

2024-04-24 | Imanol Satrustegi Andrés

Izan bedi Nurenberg berri bat

2024-04-23 | Zigor Olabarria Oleaga

Gazara bihar abiatuko dela iragarri du Askatasunaren Ontzidiak, Israel, Alemania, Erresuma Batua eta AEBen “presioen” gainetik

“Azken egunetan” hainbat herrialderen ordezkariak Turkian izan direla salatu du nazioarteko ekimenak, Erdoganen gobernua presionatzeko ontzidia ez dadin itsasoratu. Askatasunaren Ontzidiak adierazi du ez duela “onartuko” debekurik, eta apirilaren 24an,... [+]

Eguneraketa berriak daude