Moldaviako historian jazotako protestarik handiena “Twitter iraultza” izendatu zuen The New York Times egunkariak. Sare sozialaren bidez hedatutako mezuari kasu eginez, 2009ko apirilaren 5ean 20.000 pertsona elkartu ziren hiriburuan, egun horretan bertan egindako hauteskunde ustelak salatzeko. Bozak berriz zenbatzea lortu zuten. Urtebete geroago hauteskundeetako emaitzen manipulazioagatik haserre Iranen abiatu zituzten manifestaldiek ere Twitter-ekin zerikusia izan zutela zabaldu zuten hedabideek. Ahots kritikoek, ordea, laster hartu zuten hitza: oso erabiltzaile gutxi ditu sare sozialak Moldavian, eta berdin Iranen. Teknologia berrien eraginari garrantzia kendu nahi izan diotenek argudiatu zuten, adibidez, Iranen 10.000 erabiltzaile baino gutxiago dituela Twitter-ek eta mezu gehienak ingelesez igorri zituztela –eta ez farsi hizkuntzan–, alegia, atzerritik bidalitako mezuak zirela nagusiki, eta ez herrialdetik bertatik idatziak.

Hilabete gutxira, mundu arabiarrak eztanda egin zuen: Tunisiak hasitako bideari beste hainbat herrialdek jarraitu zion, gobernuburuen aurkako altxamenduetan. Berriz ere, teknologiak horretan guztian jokatutako papera izan zen eztabaidagai, eta Sareak izan zuen indarraren adierazgarri argienetakoa boterean zeudenen jarrera da: Interneten historian lehen aldiz, Hosni Mubarak Egiptoko orduko agintariak moztu egin zien estatu oso bateko biztanleei Interneterako sarbidea, baita SMS zerbitzua erabiltzeko aukera ere. Teknologiak matxinada mantentzeko, zabaltzeko eta indartzeko izan zezakeen ahalmenaren beldurragatik baino ezin da ulertu halako jokabidea. Ahalmen horren jakitun, alternatibak bilatu zituzten egiptoarrek: telefono finkoak, faxa, irratia, Interneterako konexiorik gabeko modemak (dial-up) edota martxan jarraitu zuen zerbitzari bakarra (Noor) software anonimoekin erabiltzea, agintariek ez atzemateko.

Altxamenduak jazo ziren beste herrialde arabiarretan ere, teknologiak bateko edo besteko murrizketak jasan zituen boteretsuen aldetik. Mugarik gabeko erreportariak elkarteko txosten baten arabera, iaz 62 herrialdetan sufritu zuten Interneteko zentsura. “Tresna hauek erabiltzen ikasi dute erregimen autoritarioek, eta esku okerretan halako tresna gehiago eta merkeagoak egoteak demokrazia gutxiago ekartzen du, ez gehiago”, dio Evgeny Morozov blogari errusiarrak, The Net Desilusion liburuan. Azken finean, ezin dugu ahaztu arestian aipaturiko Irango manifestaldien ondorioz Gobernuak teknologia aprobetxatu zuela sare sozialen bidez komunikatu ziren disidenteak zelatatu eta kontrolatzeko. Morozoven hitzetan, “arriskutsua da Interneteko askatasunaren pankarta kolore-anitza, atzean deskubritu dezakegulako Internet diskurtso demokratikoetarako bozgorailua baino askoz gehiago dela, erabilera guztiz antidemokratikoak izan ditzakeela, eta horiek zuzendu ezean, demokrazia sustatzeko helburua arriskuan egon daitekeela”. Herritarren errepresioa eta erabateko kontrola erraztu ditzake, esaterako.

Mugimendu zapatistatik, M11, Anonymous eta Indymediaraino

Komunikazioa da zibermugimenduen funtsa, norabide askotako interakzioa ahalbidetzen duen informazio fluxua. 1994ra jo behar dugu lehenengo informazio gerrilla gisa ezagutzen dena aurkitzeko: Txiapaseko mugimendu zapatistak sare elektronikoa erabili zuen, Nazio Askatasunaren Ejertzitoak zituen helburuak ezagutzera emateko. Lortutako oihartzunari esker, Mexikoko Gobernuaren hainbat erabakitan eragin ahal izan zuten. Komunikatzeko gaitasuna dago, finean, mugimendu baten arrakastaren atzean, eta garai bakoitzeko komunikazio aukerek (korreo sistema zentralizatua, telegrafoa, mass mediak…) baldintzatu –ahalbidetu– dute era bateko eta besteko mugimenduen funtzionamendua. Internetek zentrorik gabeko komunikazioa sustatzen du, bitartekaritza –eta erabakiak hartzeko gidaritza lana– egingo duen nukleorik gabea, harreman sakabanatuetan oinarritua. Taldeak du indarra.

Hau guztia gizarte mugimenduen belaunaldi berri baten ingurumarian kokatu behar dugu. XIX. mendeko bigarren zatian, gizarte mugimenduak klase-borrokari eta Estatu-Nazioaren kontrol borrokari lotu zitzaizkien bereziki. XX. mendearen bigarren zatian ugarituko dira Gizarte Mugimendu Berriak izenarekin ere deiturikoak: giza eskubideak, arrazismoa, adierazpen askatasuna, ekologia, feminismoa, antimilitarismoa, euskara… bezalako arloak ere izango dira aldarrikapenerako motibo. Hain juxtu, gaiaz hausnartu duen Manuel Castells soziologo espainiarrak dio Internet bidezko mugimenduen ezaugarria dela balore eta printzipioetan oinarritzea, ideien inguruan jendea biltzeak komunikazio gaitasun handia eskatzen duelako, eta Internet tresna aproposa da zeregin horretan. Beste bi bereizgarri ere gaineratzen dizkio Castellsek ziberaktibismoari: kanpaina eta proiektu zehatzetarako koordinazio malgua izatea, egitura zurruneko erakunde, elkarte eta partidu tradizionalen krisiaren aurrean; eta mugimendu lokalak globalki zabaltzea. “Kontzientzia glokala –globala eta lokala– nagusitu da eskubide eta eskaeren inguruan”, dio Eduardo A. Vizer soziologo argentinarrak. Sarean, mugimenduen diskurtsoa bi norabidetan eraiki daiteke: komunitate jakin baten beharretatik abiatuz, edo eskaera unibertsalak dituzten talde anitz eta heterogeneoak elkartuz. Paradoxikoki, komunikazio globalak ahalbidetu ditu sistema neoliberal globalizatuaren aurka sortutako nazioarteko sareak.

Kontuak kontu, askotariko mugimenduak aurki ditzakegu teknologia berrietara lotuta. Webgune bat blokatzeko, bahitzeko edo saboteatzeko xedez, mezu bidalketa masiboak eta online manifestazioak antolatzen ditu hacktibismoak (motibazio politiko edo ideologikoek bultzaturiko hackerismoak). Anonymous taldeak, esaterako, mota horretako makina bat ekintza egin ditu. Besteak beste, AEBetako CIAren edota Espainiako SGAEren eta hainbat alderdi politikoren webguneak blokatu izan dituzte, eta hainbat herrialdetan taldeko kideak atxilotu dituztela-eta, gobernuen nahiz banketxeen webguneak erasoko dituztela egin dute mehatxu berriki.

Ezagun bihurtu dira Internet eta sakelako bidez deitutako elkarretaratze espontaneoak (flashmob, ziberturba, teknoturba… deiturikoak). SMSak gako izan dira hainbatetan: Seattle-n (AEB), ondoren segida izan duten elkarretaratze altermundista garrantzitsuak artikulatu zituzten 1999an, Merkataritza Mundu Erakundearen aurka; Joseph Estrada presidentea kentzeko erabakigarriak izan ziren mobilizazioak sastatu zituzten Filipinetan 2001ean; blog, e-posta eta foroen laguntzaz, segapotoetako mezu gurutzatuek 4.000 lagun bildu zituzten Madrilgo PPren egoitza aurrean, 2004ko martxoaren 11ko atentatuen harira jasandako manipulazio informatiboa salatu asmoz.