La pli gronda iniziativa per ina lingua ha lieu en il Pajais Basc: korrika

  • Ils 30 da mars cumenza in eveniment che animescha tants umans dad ir sin via per lur lingua sco nagliur auter sin il mund. Tschientmillis sa participeschan, senza interrupziun va ina batgetta da lain da maun en maun, ina batgetta sco simbol per l'atgna lingua. Indesch dis e diesch notgs curran las participantas ed ils participants 210 uras circa 2300 kilometers. La cursa colliescha la gronda part dals vitgs e da las citads da l'entir Pajais Basc. Euskal Herria è en l'Europa, tranter il sid da la Frantscha ed il nord dal stadi spagnol.


2017ko martxoaren 30an - 13:55

Il video mussa impressiuns da las davosas korrikas:

En la batgetta da lain sa chatta in messadi secret. Suenter che lez è ì tras millis e millis da mauns vegn el prelegì a l'occurrenza finala da la korrika.

Purtar la batgetta da lain cun il simbol basc vala sco onur particulara. Per quest motiv "cumpran" uniuns, instituziuns e persunas privatas kilometers da la korrika per promover la lingua. La cursa vegn organisada da las scolas da basc che tutgan tar AEK, in'uniun che ha l'incumbensa d'instruir euskara e d'alfabetisar glieud creschida. Ella survegn las entradas da quest crowdfunding immens.

Ina giada era la lingua basca, l'euskara, extremamain periclitada. Oz discurran var in milliun umans quest linguatg ch'è tenor l'UNESCO anc adina en privel da svanir. En in pèr regiuns è quest privel fitg manifest. En intgins lieus è l'euskara la lingua uffiziala, ma en grondas parts dal territori basc n'è quai betg il cas. La korrika unescha tut quest territori en in'atmosfera festiva. Mintgin che fa part ha ina tenuta positiva vers l'euskara e prenda la chaschun dad organisar acziuns e da preschentar las pretensiuns en favur da la lingua, cura che la korrika passa tras sia citad, ses vitg u ses quartier.

La korrika è, gist sco l'organisatura AEK, in'iniziativa ch'è vegnida lantschada en la societad civila. Ella ha lieu mintga dus onns, quest onn per la 20avla giada. Ses success ha animà autras cuminanzas cun linguas main derasadas dad arranschar cursas sumegliantas, p.ex. en Catalugna, Irlanda, Galizia ed en la Val Aran.

Pertge dovra l'euskara la korrika?

En il passà pli recent ha l'euskara subì gronds regress, cunzunt ils davos trais tschientaners. Tgi che discurriva mo euskara stueva quintar cun beffas, chastis e fridas. Per consequenza ha la persecuziun psicologica ultra dad auters facturs giugà ina rolla decisiva ch'ils umans han midà lingua. Tenor la maioritad da linguistas e linguists ha la politica da lingua da la Spagna e da la Frantscha gì in'influenza immediata sin l'euskara.

"L'anè" è in dals simbols ils pli orribels da la suppressiun da l'euskara. En scola eri scumandà da discurrer basc. Sch'ina scolasta u in scolast udiva ch'in uffant discurriva questa lingua, stueva lez purtar "l'anè". L'uffant dastgava mo trair ora l'anè, sch'el chattava in auter uffant che discurriva era basc. Ils uffants han pia stuì tradir in l'auter. A la fin han ins punì – savens era fisicamain – mintga uffant che ha purtà l'anè sco davos. Blers han cumenzà ad odiar lur lingua ed han chalà da dar vinavant ella als uffants, per che lezs na stoppian betg patir da las medemas torturas. Perditgas da l'entir pajais basc cumprovan ch'ins ha fatg diever da "l'anè" almain ils dus tschientaners passads ed i dat anc oz persunas che san raquintar da lur suffrientschas.

En Spagna è l'euskara stà scumandà cumplettamain durant ina dictatura da 40 onns. I deva ina guardia urbana che controllava tge lingua ch'ils umans discurrivan e che imponiva chastis. L'euskara era bandischà bunamain dal tut da la vita publica e vegniva disfamà sco obstachel sin la via en in temp modern.

Durant ils onns 1950 ed anc pli fitg ils onns 1960 fundavan persunas clandestinamain scolas en lur chasa. Uschia è sa sviluppà in moviment che ha dà nova vita a la lingua basca. Ils onns 1970 hai dà nov schlantsch politic e millis e millis han puspè cumenzà ad emprender euskara. Quest moviment en favur da la chaussa basca ha fundà las scolas AEK. Suenter la fin da la dictatura han ins stuì chattar vias da finanziar questas scolas ed in'idea è stada la korrika ch'è vegnida organisada il 1980 per l'emprima giada.

Dapi lura èn passads 35 onns e l'euskara na vala en grondas parts da ses territori tradiziunal anc adina betg sco lingua uffiziala. Las scolas publicas na porschan en questas regiuns nagina instrucziun d'euskara. Perquai ston blers uffants mintg'onn far plirs millis kilometers per pudair emprender euskara en ina scola lunsch davent da lur dachasa. Là nua che l'euskara è lingua uffiziala pon ins bain constatar progress impurtants grazia a la collavuraziun cun instituziuns localas, ma tuttina porta la regenza spagnola plant cunter administraziuns communalas che fan diever da l'euskara. Il fatg che la polizia spagnola ha serrà il 2003 la suletta gasetta dal di dal tut basca, finanziada da donaziuns da la populaziun, ha laschà enavos plajas profundas en la conscienza da mintgin che discurra basc. En il stadi franzos è la lingua franzosa il sulet linguatg uffizial. Qua hai dà plants cunter scolas d'ikastola che instrueschan en euskara. Il schaner 2015 è vegnida accusada ina vischnanca che aveva declerà l'euskara sco lingua uffiziala.

"L'euskara è sin via, faschai part da la korrika!"

Tenor expertas ed experts vegn la mesadad da las 7000 linguas che existan actualmain sin il mund a svanir anc en il decurs da quest tschientaner. Fin uss ha Euskal Herria pudì mantegnair sia lingua, ma sin la via ad ina normalisaziun dovri anc grondas stentas.

Frasas sco "L'euskara è noss sulet territori liber", "Ina lingua na va betg a perder, perquai che quels che na l'enconuschan betg n'emprendan betg ella, mabain perquai che quels che l'enconuschan na la discurran betg" u "Quant bel ch'i tuna d'udir co che ti discurras euskara" èn da leger sin bleras chasas, sin t-shirts ed en butias dal pajais basc. Tuts che contribueschan ad in project talmain gigantic sco la korrika en ina cuminanza e sur ils cunfins ora dastgan cun raschun esser loschs.

La korrika è il resultat da la lavur da tschients da voluntaris, ella dat energia a millis e millis d'umans da cuntinuar lur stentas per l'euskara, dad emprender la lingua e dad esser insatge spezial en la communitad mundiala.

Remartga: text original basc da Lander Arbelaitz, revista Argia. Translaziun rumantscha da Daniel Telli, Baskale Elkartea.

 


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Korrika
2024-03-25 | Leire Artola Arin
Burbuilaren ostean badago zer erein

Irundik Baionara, ezin ezkutatuzkoa izan da 23. Korrikak eragindako harrotasuna. ‘Herri Harro’ leloak zentzua hartu duela ikusi dugu lekuko hartzaileen aurpegietan, eta atzetik euskararen alde oihuka aritu diren korrikalariengan. Bakoitzak bere gorputzetik eta bere... [+]


Inoizko Korrikarik ikusiena izan da

1.700.000 ikustaldi izan ditu EiTBren emanaldiak –Hamaika TBrenak gehitu behar zaizkio–. Pozik agertu dira AEKko arduradunak: “Inoizko Korrikarik erraldoi eta anbiziotsuena lortu dugu, herria harro egoteko modukoa”.


Ane Elordi: "Batasunaren Korrika izan da"

11 egunetan bizipen hunkigarri asko bizi dituela esan du Ane Elordik Euskadi Irratian. “Aje emozionala, bi urtetan egindako lana, kideak ondoan izanik, eskertza, babesa, Euskal Herri osoa Baionan elkartu da... Momentu oso bereziak bizi izan ditugu azken egunean”.


Eguneraketa berriak daude