Bi aste direla, Gasteizen euskaraz erabiltzeko dauzkagun zailtasunei buruz hitz egin genuen. Gaurko honetan, txanponaren beste aldea azaldu nahi dizuet; hau da, Gasteizko mirariari buruz. Hizkuntzalariek diote ia ezinezkoa dela hizkuntza bat, ordezkatua izan bada, berriro berpiztea. Bada, egia da euskara ez dela inoiz desagertu, baina duela berrogei urte gasteiztarren artean euskaraz zekienik gutxi zegoen. Gaur egun, aldiz, XXI. mendearen hasieran, azken inkesta soziolinguistikoen arabera, Gasteiz da euskararen erabilera gehien igo den lekua. Nola da hori posible?
Nire alaben ikastolak, Arantzabelak, 40 urte bete ditu aurten. Urtebetetze horrek asko esan nahi du. Hirian, urte horiek erabakigarriak izan diren sentsazioa daukat. Ni ez nengoen hemen duela 40 urte, Bartzelonako neskato txiki bat nintzen amak nirekin katalanez hitz egitea erabaki zuenean, nahiz eta nire aiton-amonen etxean gaztelaniaz hitz egiten zen. Garai hartan, hemen, Gasteizko auzoetan guraso batzuek euskaraz ikasteko eskubidea bermatu nahi izan zuten. Gure gurasoak frankismoaren gau luzean bizi izan ziren gaztaroan, eta Trantsizio garaia iritsitakoan, gogoz saiatu ziren, handik eta hemendik, zein bere herri duina eraikitzen.
"Gasteiz da euskararen gorakada handiena izan duen hiria, duela 40 urte inguru, guraso batzuek euskara beren seme-alaben hizkuntza bihurtzeko determinazioa izan zutelako"
Araban, 1977an Arabako Aldundia, seguru asko herri bultzadari esker, euskaraz ikasteko eskola sare bat josten hasi zen. Alde batetik, 60ko hamarkadan sorturiko ikastolekin hitzarmenak sinatu zituen; beste aldetik, ikastola publikoak ere eratu ziren: besteak beste, Arantzabela, Toki Eder, Durana edota Odon de Apraiz... Leku konkretu horietan guztietan erein ziren Gasteizko euskararen loraldiaren haziak. Hots, gaur egun Gasteiz da euskararen gorakada handiena izan duen hiria, duela 40 urte inguru, guraso gasteiztar batzuek euskara beren seme-alaben hizkuntza bihurtzeko determinazioa izan zutelako.
Sare eredugarria izan da, kutsakorra, eta, gaur egun, ume gehienek, D ereduan ikasten dute Gasteizen. Euskalduntzeko sare hori ez zen Trantsizio garaian gelditu. Adibidez, 2004an, Ramon Bajok, Alde Zaharreko eskolak, D eredua bermatu zuen, eta auzoko gune kohesionatzaile bihurtu zen. Aurten, Judimendi eskolak ere, bizitasun handiko eta izen bereko auzoan kokatua, D eredurako jauzia egin du, eta zoririk onena opa diogu, lagun ugari batu dakizkiola egitasmo horri, guretzat, euskara maite dugunontzat, horiek baitira erabaki ausartak eta erabakigarriak.
Gasteizko euskararen egoera ez da erraza, eta euskararen erabilera txikiegia da oraindik, baina, ez dut inon ikusi, batez ere nire belaunaldiko jendearen artean, hemen dagoen euskararekiko konpromisoa bezalakorik. Konpromisoa bere gurasoek egin zuten apustuagatik, opariagatik. Eskerrak horrek guztiak indarra ematen digun, zeren oraindik bai baita zeregina eta lana franko, eta miraria bururaino eramateke dago. Horretarako belaunaldien arteko transmisioa bermatu behar da, eta ez da erraza izango. Gasteizen umeek euskara gutxi erabiltzen dutelako, eta ez bada erabiltzen, eta ez zaio hurrengo belaunaldira hizkuntza transmititzen, han geldituko da urteotan egindako ahalegina. Horregatik arduratuta gaude, eta momentuz, ezin dugu oraindik mirari izendatu, baina bidean gaude, eta iritsiko da.