Nila Heredia (Uyuni, Bolivia, 1943) Evo Moralesen lehen bi gobernuetako kide izan zen Boliviako ezkerreko militante historikoa da. Che Guevararen eskutik ekin zion bere aktibismoari, diktaduraren urteetan jazarria izan zen, eta orduko laguna, Luis Stamponi argentinarra, desagertua dago; Condor Planaren biktima da. Plan horrek ekintza koordinatuak ezarri zituen Hegoaldeko Konoaren diktaduren artean.

Desagertutako Atxilotuen Senideen Elkarteko (ASOFAMD) eta Boliviako Egiaren Batzordeko buru izan zen Heredia, baina epaiketarik eza deitoratu du elkarrizketa honetan. Horrez gain, abuztuaren 17ko presidentetzarako hauteskundeei begira dagoen egoera aztertu dugu berarekin, baita herrialdeko ezkerra nola kolpatu duten ere Sozialismorako Mugimenduaren (MAS) barruan izandako liskarrek. Evo Morales, alderdiaren fundatzailea izan arren, parte hartzeko gaitasunik gabe utzi zuten. Ekonomia ministro ohi Luis Arcek hartu zituen ardurak, baina bera ere ez da aurkeztuko. Orain, hiru hautagai ditu MASek: Del Castillo ministro ohia, Arceren ondorengoa; Eva Copa, El Altoko alkatea; eta Andrónico Rodríguez, Senatuko egungo presidentea eta Evo Moralesen oinordeko politikoa.

Zer nolakoa izan zen zure esperientzia Nazio Askapenerako Armadako (ELN) eta Boliviako Langile Iraultzaileen Alderdiko (PRT) kide gisa?
Che-k sortu zuen Boliviako ELN taldea, 1967ko martxoaren 23an izan zen lehen liskarraren ondoren, eta horrela jarraitu genuen 1974ra arte. Baina 1971ean, [Hugo] Banzerren diktadurarekin, oso jazarriak izan ginen; herrialdetik irtetea lortu zutenetako bat izan nintzen ni.

1964 eta 1982 urteen artean, gobernu militar batzuk izan ziren, eta 197an Koordinazio Iraultzailerako Batzordea osatu zen. Batzorde hori Argentinako PRTek, Uruguaiko Tupamaroek, Txileko MIRek eta Boliviako ELNk osatzen zuten. Urte horretan azterketa politikoa egin genuen eta Boliviako PRTa osatzea erabaki genuen, baina ELN izateari utzi gabe. Alderdia osatu genuen, testuinguru politikoa kontutan hartuta, jasaten genuen errepresioa ere handia zelako.

Zu ASOFAMDeko buru izan zinen, baita Boliviako Egiaren Batzordekoa ere. Diktaduretan erregistratutako krimenak ikertu zenituen. Zer balantze egiten duzu esperientzia horiei buruz?
1982an, azken diktadura amaitu zenean, Siles Suazo presidenteak desagertuei buruzko ikerketa-batzorde bat eratzea agindu zuen, eta batzorde hori izan zen bortxazko desagertzearen gaia landu zuen Latinoamerikako lehen batzordea. Horren aurreko urtean sortu zen Desagertutako Atxilotuen Senideen Latinoamerikako Federazioa. Ni bien buru izan nintzen, elkartean eta federazioan buru izan nintzen, eta denbora horretan guztian borroka egin genuen Nazio Batuek bortxazko desagertzearen figura gizateriaren aurkako krimen gisa aitor zezaten. 

Eta Egiaren Aldeko Batzordea?
2017an, 40 urteren ondoren, Evo Moralesen gobernuak batzorde hori osatu zuen. Bi urtetan amaitu genuen gure lana, oso epe laburrean eta aurrekontu txikiarekin, ikertzeko asko zegoelako. Txostena 2019ko abenduan entregatu genuen, hain zuzen ere, urte horretako azaroan kolpea eman eta hilabete geroago. Beraz, beldur izan ginen artxiboei eraso egingo ote zieten eta aurreratutako guztia hankaz gora jarriko ote zuten. Hala ere, entrega formala egitea lortu genuen, material guztia babestea eta zerbait argitaratzea espero genuen, baina, penagarri, ez Moralesen gobernuak, ez oraingoak, ez dute aurrera egin epaiketekin.

Zure adierazpen batzuk irakurri nituen, esanez MASek Gobernuan izan zuen prozesu politikoa burokratizatzen joan zela, eta sozialismo komunitarioa gelditu egin zela kutsu antineoliberala zuen beste nazionalista herrikoi batean.
Bai, logika [2000ko hamarkadaren hasieran] neoliberalismoaren aurkako borroka zen. Pobrezia asko areagotu zen, eta oso erreakzio garrantzitsua egon zen eskualdeko neoliberalismoaren aurka. Boliviako kasuan, gure biztanleriaren ezaugarriak gehitu behar zaizkio; izan ere, indigenen eta nekazarien masa handia dago, logika arrazista batetik erabat baztertuta. 2006an, Moralesek irabazi zuenean, langile mugimendua nahiko ahul zegoela prozesu politiko bat gertatu zen. Prozesu politikoak gorakada handia izan zuen 2000 urtean, uraren gerrarekin, eta 2003ko gatazkaren gailurrarekin. Izan ere, grebek eta blokeoek gobernua behartu zuten lehen aldiz nekazariekin eta aymarekin mahai batean eztabaidatzera. Orduan, 2003an, ondoez hori guztia gehitu zen, baina batez ere logika antineoliberala nagusitu zen, eta ez antikapitalista.

Zer deritzozu Evo Moralesen eta Luis Arce presidentearen arteko eztabaidari buruz?
Lehen aipatu dudan logika horren arrastoa dela uste dut. Onartzen dut Evok gobernu ona egin zuela lehen urteetan, baina ez zen oinarri substantiboa ukitu. Hau da, garai hartan diru-sarrerak handitu egin ziren enpresa-sektore batzuekiko harremana aldatu zelako, batez ere gasarena eta petrolioarena, baina faboritismo handia egon zen Ekialdeko enpresa agroindustrialarekin [Beni, Pando eta Santa Cruz sailek osatutako blokea].

Ekialdea erabat aurka zegoen, baina gobernuak sektore horri emandako kontzesioak oso garrantzitsuak izan ziren, eta, beraz, gehien irabazi zutenetakoak izan ziren. Hori ez da oraingo arazoa, atzetik dator, tratamendu oso ona izateaz gain, ekonomia nazionalari ekarpen handiagoak egin ez dizkiotelako; hau da, enpresa pribatua asko babestu delako. Egia da, halaber, gizarte-onuren hainbat tresna mantentzen direla, hala nola hezkuntzarako bonuak, eta horrek eskola-desertzioa asko murriztea eta ikasleak unibertsitatera iristea lortu du, eta pobreziatik jende asko atera da. Hala ere, ez zen nekazaritza-politikarik izan ibarreko eta goi-lautadako sektoreentzat, eta haiek dira prozesu politikoari eutsi diotenak eta eusten diotenak.

Testuinguru horretan, nola ikusten duzu Moralesen jarrera?
Uste dut Evok oso ingurune toxikoa duela, eta horregatik uste du ezinbestekoa dela. Orduan, Arceren aurkako jarrera, Arce nolakoa zen jakinda berak jarritako pertsona izanik, ez da ulergarria. Arce teknikari bat da, eta bere ministroa izan zenean bezala erantzungo ziola pentsatuta jarri zuen, baina populazioak berak, eta oposizioak, Arceri bere nortasun propioa izateko eskatu zioten, eta hori logikoa zen. Orduan, Arcek distantzia hartzen duenean, liskarra sortzen da.

Uste dut beti egon direla beste asmo batzuk. Evoren inguruan dagoen jende baten funtzioa da Evo barrutik ahultzea. Nahiz eta denek onartzen duten Evoren lidergo-gaitasuna, aldi berean onartzen dute Arceren kudeaketa blokeatu duela eta neoliberala dela esateaz arduratu dela, baina ez nago ados horrekin. Ez da iraultzailea, baina ez dago oposizioaren alde.

Eta Andrónica Rodríguez [MAS bloketik sortutako hautagaietako bat]?
Andrónicok ikuspegi politikotik oinarri garrantzitsua duela iruditzen zait, baina ez dugu ikusten eztabaida egitera ateratzeko bezain indartsu. Andrónico nekazarien sektoreetatik dator, eta formazioa du, baina orain arte ez du Evorengandik aldentzea ahalbidetuko dion diskurtsorik edo indarrik erakutsi, eta, aldi berean, MASen ildoaren antzeko jarrera izan du. Hala eta guztiz ere, ezkerraren figura indartsuena da hauteskundeei begira.

Abuztuaren 17ko hauteskundeei begira, nola deskribatuko zenuke egungo egoera?
Ikusten dut eskuina oso nahastuta eta sakabanatuta dagoela, hamar hautagaietatik zazpi dituela, eta zazpiak egiten ari direna da bitartekoak asko erabili promozionatzeko. Halaber, Quiroga [presidente ohia], ultraeskuina, eta Doria Medina, eskuin ez hain muturrekoa, lehen postuan jartzen dituzten inkestak manipulatuta daude. Hemen jendeak botoa noren alde emango duen esaten du, edo azken unean erabakitzen du, baina uste dut, batez ere, Andrónico eta Del Castilloren artean aukeratuko dutela [azken hori da egungo presidentearen hautagaia, Luis Arce].

Ez duzu eskuinaren garaipena ikusten?
Beti dago aukera, guztiek bat egin dezaketelako, baina orain denak deman ari dira. Nik uste dut bigarren itzulia egon daitekeela, eta espero dut Evok egin ditzakeen keinuak ez joatea boto baten alde eskuinerantz, edo abstentzio baten alde, baizik eta jendea bozkatzera joatea.