Euskal Herri osoan bizi da eta espezie mordoa dugu: tankerako ezaugarriak dituzte, ez dira berdinak, bakoitzak arantzez ederki zaintzen dute bere kasta. Xehetasun fin bat dute bereizgarri, espezie bakoitza bat. Hamairu behintzat baditugu: Rosa agrestis, R. arvensis, R. canina, R. corymbifera, R. deseglisei, R. micrantha, R. nitidula, R. pendulina, R. pimpinellifolia, R. pouzinii, R. sempervirens, R. stylosa eta Rosa tomentosa. Denak arkakaratsak, batzuk bakanak, beste batzuk hedatuak. Izen zientifikoetan moldatzen gara, baina euskarazko izenekin zikulu saltsa ederra dugu.

Arkakaratsaren ezaugarri eta erabilera nagusiak izenetan nahasten dira. Arrosaren asaba da eta maiz arrosa hori jasotzen du izenak. Beste batzuetan landarea esateko eta bere alea esateko izen bera erabiltzen da. Arantzatsua da, baita basatia ere. Geurean basatia astoarekin lotzen da maiz; beste hizkuntza batzuetan izen zientifikoari tinko helduz, Rosa canina, “txakur arrosa” esaten diote. Hona, bere hedaduraren eta bere ezagutzaren adierazle, arkakaratsaren izen batzuk: astoarrosa, astalarrosa, basarrosa, basalarrosa, basa-arrosatze, itsularrosa, hesi arrosa, sapar-hesi, sapar-lahar edo sapalar, sasiarrosa, elorri arrosa, arrosa-elorri, larrosa jerikotarra, lahar-arrosa, otsolarra eta otsalar. Bitxi askoak ere badira: Telesforo Aranzadik Aralarren jasotako “alkaka-atza”; Retana hiztegian “alkaratx” bildua dago; Gerardo Lopez de Gereñuk 1958an Voces alavesas-en argitaratu zuen “arkalla” izena, Akosta herrian entzundakoa, eta Umandiren 2000ko hiztegian “arkala” azaltzen dena; orain “frantziar arrosa” esaten diogunari (Rosa gallica) Lakoizketak “larrosa jerikotarra” esaten dio, Anastatica hierochuntica nahasita.

Bere alea jateko oso ona da, “Beren bixi airearekin, batere ez dire jateko tzarrak asto-arrosaren bihiak” idatzi zuen Jean Elizalde Zerbitzari-k 1932an Gure Herria aldizkarian. Sendagai ezaguna ere bada. Beherakoa geratzeko hartzen da, horregatik esaten ote zioten “ipurdi-tapatzeko” Larraunen, Aranzadik bildu zuen bezala? “Andarrai” ere esaten zaio, Azkuek eta Harrietek jaso bezala; anderrai-eria sendatzen ote duelako, agian? Londresen geratu ziren Luis Luziano Bonaparteren XIX. mendeko eskuizkribu sonatuetatik jaso eta Azkuek argitaratutako “itsularrosa” izena nondik ote dator? Pio Font i Quer farmazialari katalan famatuak bere 1961eko Plantas medicinales el Dioscorides renovado famatuagoan dio arrosaren ura oftalmologikoa dela. Lakoizketak “luisalea” aipatzen du, ez du zehazten alea edo fruitua den edo landarea, eta Manuel Larramendiren 1745eko hiztegi hirueledunetik hartzen duela dio. “Alkakarate” esaten diote Girgillaon.

Politak dira baita ere landare honi buruz Javier Irigarai Imazek egiten dituen aipamenak bere 1976ko Estado actual de la onomástica botánica en Navarra (II) Gesalazko bailarari buruzko idatzian. Jasotako izen bitxi bi: Irurren “kazkaratxe” eta Bidaurren eta Arginanon “la justizia de Arzoz”. Itxuraz Arzozko justizia gogorra zen eta, arkakaratsak bere arantza okerrekin bezala helduz gero, askatzen zaila. Kimu berriak ere jan egiten zirela dio eta bailara hartako izenak aipatzen ditu: mataberri, pintxigal, matatxine, panpano eta matagoxa.

Izena gorabehera, jan orain kimu berriak eta uda amaieran aleak. Nik ezagutu dudan marmelada onena ale horiena da.