Lehenago ere ekarri izan ditugu gurera arabar tratantearen kontuak, eta pertsonaia horretan sakondu nahi duenak Eduardo Marreroren Julián de Zulueta y Amondo. Promotor del capitalismo en Cuba (Habana, 2006) liburua irakur dezake. Bestalde, dokumental bat ere abian da Angel Katarain eta Amaia Apaolazaren eskutik, Siete Calles de la Habana proiektuaren baitan (aurrerapena ikusteko, hemen).

Norbaitek pentsatzen badu Kubako esklabotza Moisesen denborako ohitura atzeratu baten azken uztarra zela, oso oker dago. XIX. mendean, ingelesek abolitua izanagatik ere, Kuban sekulako gorakada izan zuten azukre fabrika edo “ingenioek” eta eraginkortasun handiz –termino enpresariala erabiltzearren– esplotatzen zituzten ilegalki inportaturiko esklaboak. Esklabo trafikoak 1859an jo zuen goia: 30.473 gizon eta emakume eraman ziren urte horretan Antilletako irla handira.

Esklabotzaren alderdi kapitalista ikuspegi marxistarekin ikertzen lehena, Manuel Moreno Fraginals historialari handia izan zen, El ingenio (Habana, 1964) maisulan miretsian. “Erakusten digu nola gizarte batek erabili dezakeen produkzio teknologia aurreratuena eta bete-betean sartu munduko merkatuan, baina ez horregatik ihes egin azpigarapenari”, zioen Josep Fontanak, Críticak argitaraturiko edizio berriaren hitzaurrean.

Julian Zulueta, sakarokrata eta enpresari horien paradigma da. Ustiapen sistema modernoenak erabili zituen bere kanabera sailetan: baporezko makina berriak, ferrokarrilak, konpartimentuekin banandutako barrakoi erraldoiak… Motorra koipeztatzen den moduan, esklaboei txertoa jartzen zien, edota erietxera eraman funtzionatzen ez bazuten. Gizakiaren pribatizazio hutsa, ekoizpen gailu bihurtzeraino.

Baina halakoak ez dira hain arrotz gaur. Pribatizatzen ditugu ospitaleak, aurrezki kutxak, pentsioak… Langileak eta bezeroak esplotazio gordinaren balantzean sartzea besterik ez zaie falta konpainia handiei, herritarrak ere pribatizatzea, alegia.

Zorionez, badakigu pelikula nola amaitzen den. Haitin, Dutty Boukman apez buduak iratzarrita, milaka esklabo beltzek irlako zuri gehienak hil zituzten eta bertako ingenioak txikitu, 1804an askatasuna erdietsi zuten arte. Kuban aldiz, 1868ko urriaren 8ko ilunabarrean, Carlos Manuel de Cespedesek Demajaguako bere esklabo guztiak askatu zituen, eta matxetea eskuan oihu eginez, esklabotzaren abolizioa eta Kubaren independentzia ekarri zuen prozesu iraultzailea hasi zuten.

Hortik urte gutxira José Martík bere antzezlan sendoena idatzi zuen: Patria y libertad (pdf), aberria eta askatasuna.

(Oharra: artikulu honen jatorrizko bertsioa Urko Apaolazaren Angelu Itsua blogean argitaratu da).